Si e komentoni shtyrjen e takimit të përfaqësuesve të nivelit më të lartë të Kosovës dhe të Serbisë në Uashington, që është dashtë të mbahet më 27 qershor? A ju ka befasuar kthesa?

Shkëlzen Maliqi: Po, u befasova sepse ishte sabotim. Dikush ka dashur ta pengojë fillimin e bisedimeve në Shtëpinë e Bardhë mes dy delegacioneve të nivelit më të lartë, atij kosovar dhe serb. Për këtë vlerësim i kam dy argumente. Së pari, prokuroria e Gjykatës speciale, sipas rregullores së punës të saj, nuk do të duhej të publikonte propozim aktakuzën ndaj Thaçit dhe Veselit. Kjo lëndë ka qenë te një gjykatës raportues i cili shqyrton dhe vlerëson a janë provat e prokurorisë të mjaftueshme që aktakuza të procedohet në Gjykatë. Së dyti, publikimi i parakohshëm dhe i ngutshëm disa ditë para samitit në Uashington duket sikur është bërë që ta penguar mbajtjen e samitit, ose, në variantin tjetër, që të eliminohet pjesëmarrja në bisedimet e Presidentit të Kosovës, Hashim Thaçit.

A mundet vendimi i Prokurorisë së Gjykatës speciale për krimet e kohës së konflikteve të armatosura në Kosovë të interpretohet si përgjigje e BE-së ndaj Amerikës dhe Presidentit Tramp, me porosinë se Brukseli nuk mund të përjashtohet nga zgjidhja e problemeve të Ballkanit Perëndimor?

Maliqi: Për këtë vetëm mund të spekulohet. Gjithsesi, gjeja e parë që i shkon ndër mend shumëkujt është ideja se takimi në Shtëpinë e Bardhë nuk i konvenonte Brukselit. Nga zyrtarët e BE-së ka pas reagime të ashpra ngase Brukseli ka qenë thjesht i përjashtuar. Më sa kemi kuptuar, Brukseli madje as që ishte ftuar në Uashington. Si mund të përjashtohet BE-ja nga procesi kur qëllimi kryesor i deklaruar i Kosovës dhe Serbisë është anëtarësimi në BE? Andaj, injorimi i BE-së është absurd! Mbase për këtë arsye, më vonë, kur u anulua samiti, Riçard Grenel doli me qëndrimin për ndarjen e punëve rreth dialogut që SHBA-të të angazhohen për marrëveshje ekonomike, kurse BE-së iu la të merret me lehtësimin e negociatave politike, në mënyrë që Dialogu i Brukselit të kurorëzohet me marrëveshje gjithëpërfshirëse dhe obliguese politike.

Kur bëhet fjalë për spekulimet, ka pas edhe të tilla që çështjen e shihnin si ngatërresë brenda-amerikane. Kjo lidhej me faktin se prokuroria e Gjykatës speciale është nën kontrollin absolut të SHBA-vë, dhe se publikimi i propozim-aktakuzës nuk ka mundur të ndodh pa dijen ose nxitjen e Uashingtonit. Sipas këtij spekulimi, pasi që misioni i Grenelit konsiderohet si instrumentet i fushatës për rizgjedhje të Trampit për president të SHBA-vë, minimi i samitit në Shtëpinë e Bardhë është parë si veprim i kundërshtarëve të Trampit, se prokurorët e rastit janë të lidhur me Partinë demokratike dhe kundërkandidatin për president Xho Bajden. Mirëpo, këto janë vetëm spekulime. Unë nuk besoj se çështja e Kosovës figuron shumë lartë në fushatën e zgjedhjeve që mbahen në nëntor.

Kryeministri Edi Rama ka thënë se aktakuza ndaj Presidentit Thaçi dhe liderit të PDK Kadri Veseli do të jetë «turp i shekullit 21 në historinë e drejtësisë». A pajtoheni me këtë vlerësim të kryeministrit të Shqipërisë, dhe nëse po, pse?

Maliqi: E turpshme është nga aspekti juridik njollosja publike e Presidentit të Kosovës përmes publikimit të propozim aktakuzës me kualifikime të rënda inkriminuese që Gjykata speciale nuk i ka aprovuar si të tilla. A do të jetë edhe vetë gjykimi i “turpshëm” nuk mund të thuhet, duhet të presim dhe të shohim a ka gjet prokuroria prova të qëndrueshme për akuzat. Një lëshim tepër i madh i vetë Gjykatës Speciale është se po merret vetëm me gjykimin e shqiptarëve dhe, për më shumë, me pjesëtarët e UÇK-së edhe pse më parë është thënë se do të gjykohen edhe krimet tjera të bëra në Kosovë. Por, për këtë mangësi të karakterit etnik të Gjykatës faj janë edhe institucionet kosovare sepse nuk e patën krijuar gjykatën vendore për krimet e luftës të bëra në Kosovë.

Sa i përket vetë dyshimeve dhe akuzave ndaj komandantëve të UÇK-së, ato janë të njohura prej kohësh. Në raportin e Dik Martit përmenden një listë e gjerë e krimeve, por pa dëshmi. Edhe kumtesa e shkurtër e Prokurorisë së Gjykatës speciale përsëri ka akuza pa sugjeruar prova konkrete.

Megjithatë, ka indicie se, sipas të gjitha gjasave, akuza më e rëndë e Dik Martit, ajo mbi tregtinë me organet e viktimave, për këtë nuk janë gjetur dëshmi. Dhe mund të dalë se nuk ka dëshmi as për përgjegjësi personale apo komanduese të Thaçit dhe Veselit për krimet tjera, ngjashëm sikur që më parë Tribunali i Hagës liroi nga akuzat Ramush Haradinajn dhe Fatmir Limajn pasi që nuk u gjetën provat.

Më në fund, do të jetë turp nëse Gjykata speciale degradohet në gjykatë politike, ku edhe themelimi i saj do të kuptohej si përpjekje për barazim artificial të krimeve serbe, që janë bërë me plan dhe organizim gjenocidal nga formacionet ushtarake serbe, nga njëra anë, dhe të krimeve kryesisht anarkike e revanshistë të njësive guerile ose individuale, jo vetëm nga pjesëtarët u UÇK-së.

Si e shihni rolin aktual të Amerikës në rajon, veçanërisht nëse kihet parasysh deklarata e ish Kryeministrit të Kosovës Albin Kurti, se në shkarkimin e tij ka pas ndikim ambasadori Grenel?

Maliqi: Për shkarkimin e Qeverisë së Kurtit kanë votuar mbi 2/3 e deputetëve të Kuvendit të Kosovës, pra nuk e ka shkarkuar Greneli. Shkas për mocionin e mosbesimit dhe shkarkimin ka qenë prishja e koalicionit të LVV me LDK-në (nuk zgjati as 50 ditë!). Kurti vetë provokoi prishjen duke e shkarkuar pa ndonjë arsye të fortë ministrin e punëve të brendshme dhe zëvendëskryeministin e parë, si njerëz kyç të LDK-së në Qeveri. Natyrisht, në prapavijë ka ekzistuar mospajtimi brenda koalicionit rreth heqjes pa kushte të taksës prej 100 për qind për importimin e mallrave nga Serbia, gjë që ishte kërkesë e Uashingtonit, por edhe e Brukselit, sepse me këtë mundësohej vazhdimi i dialogut të Kosovës me Serbinë.

Kujt i pengonte Albin Kurti? Pse u shkarkua?

Maliqi: Kurti u bë pengesë sepse si majtist ekstrem kishte dyshime në ambiciet neo-imperialiste të SHBA-ve. Po kështu, pengesë ishte edhe ambicia e tij që të jetë në krye të lojës dhe mosgatshmëria që të përshtatet dhe bën kompromise. Partia e tij LVV fitoi zgjedhjet me një përparësi të vogël, kishte vetëm një deputet më shumë se partia e dytë (LVV – 29, LDK – 28 nga 120 deputetë sa i ka Kuvendi), dhe as së bashku dy partitë në koalicion nuk e kishin shumicën prej 61 deputetëve, pra Qeveria e Kurtit varej nga mbështetja e deputetëve të partive minoritare. Ndërkaq, Kurti sillej sikur ishte fitues absolut dhe i përzgjedhuri i popullit. Nuk tregonte takt në harmonizmin e politikave me partnerin e koalicionit, përpiqej që ta përulte LDK-në sepse edhe atë e shihte si pjesë të “politikës së vjetër të korruptuar”. Mbështetej vetëm në një krah të vogël të LDK-së e cila e ndante me te retorikën populliste dhe idenë e nevojës për një përmbysje të përgjithshme shoqërore, që në të vërtetë ishte si një surogat i revolucionit. Me këtë ndarje të politikës në të vjetër dhe të re, aletat i vetëm i Kurtit u bë Vjosa Osmani, Kryetarja e Kuvendit nga radhët e LDK-së, e cila rreshtohej vazhdimisht kundër partisë së saj dhe ia mbante ison Kurtiti në retorikën populliste.

Ndërkaq, sa i përket amerikanëve, i dërguari i posaçëm Grenel në fillim ia pat dhënë mundësinë Kurtit, atë do ta thërrisnin edhe në Shtëpinë e Bardhë për takim me delegacionin e Serbisë, ku përfolej ideja e nënshkrimit të një marrëveshjeje parimore dhe gjithëpërfshirëse mes Kosovës dhe Serbisë. Por Kurti refuzoi bashkëpunimin duke vendosur disa kushte të veta nga frika se, siç pat deklaruar publikisht, besonte se në Shtëpinë e Bardhë në tavolinën e negociatave do ti gjente “thikat e ngulura në hartën e Kosovës”, duke aluduar se marrëveshja e ofruar nga Grenel, çonte drejt ndarjes së Kosovës. Ky qëndrim i Kurtit ka qenë paranojak. Greneli më vonë sqaroi se Amerika insiston vetëm në marrëveshje ekonomike mes dy vendeve, ndërkaq që bisedat politike për zgjidhen finale duhet të zhvillohen në Bruksel.

A janë çrregulluar raportet mes SHBA-ve dhe Kosovës? Sa ka të vërtetë në pohimet se Kosova nuk është më ‘darling’ (dashuri) e Uashingtonit?

Maliqi: Raportet me SHBA-të kanë qenë të dëmtuara nga viti 2018 kur ish kryeministri Haradinaj refuzoi pezullimin e taksës prej 100 % për mallrat nga Serbia. Por, në atë kohë kërcënimet për prishje serioze të raporteve nuk kanë qenë dramatike. Ndërkaq, Kurti sërish e teproj me kushtëzimet e dialogut kështu që administrata e Trampit aplikojë disa sankcione të buta, por edhe tha se mund t’i tërheq trupat amerikane të stacionuara në Kosovë. Ndërkaq, qeveria e Avdullah Hotit ndryshoi politikën, hoqi taksën dhe reciprocitetin duke vendos bashkëpunimin e ngushtë me Uashingtonin dhe Brukselin. Pas kësaj u vendosën shpejtë kanalet e dialogut të Prishtinës me Beogradin, edhe për faktin se insistimi ngulmues amerikan e zgjoi edhe BE-në, veçanërisht Gjermaninë dhe Francën, që janë duke kërkuar stimulues të rinjë për vazhdimin e dialogut dhe zgjidhjet më të shpejta, duke përfshirë edhe arritjen e marrëveshjes gjithëpërfshirëse.

Çka ka ndikuar në ndryshimin e raporteve mes Amerikës dhe Kosovës?

Maliqi: Kryeministri Hoti vjen nga partia e Ibrahim Rugovës të ndjerë i cili si aksiom të çdo politike kosovare e ka lënë amanet bashkëpunimin e afërt dhe strategjik me Shtetet e Bashkuara. Pa Amerikën dhe ndikimin e saj, asgjë nuk është zgjidhur në Ballkan. Problemi i kohëve të fundit ka qenë se Amerika e ka një president jo tipik me politikë të jashtme jokonvencionale, që nuk respekton as politikat tradicionale të SHBA p.sh. në raportet me aleatët strategjik perëndimor, e vë në pyetje edhe Nato Paktin, anon në mënyrë të rrezikshme drejt politikës izolacioniste.

Greneli, siç kam dëgjuar nga disa burime në Prishtinë, ua ka tërhequr vërejtjen Kurtit dhe liderëve kosovar se Trampi është i padurueshëm, se ata duhet ta shfrytëzojnë momentin kur ai po tregohet i gatshëm të ndihmojë arritjen e marrëveshjes me Serbinë. Pra, nuk duhet të ketë hezitime rreth vazhdimit të negociatave, sepse nëse Trampi fiton zgjedhjet në vjeshtë dhe nuk ka marrëveshje për njohje të ndërsjellë me Serbinë, ai mund t’i tërheq ushtarët amerikanë nga Kosova…

Presidenti Vuçiq ka thënë: “Fitorja e Trampit në nëntor me disa ndryshime të vogla në politikën amerikane, për Serbinë do të janë me rëndësi të madhe.” A e keni edhe ju përshtypjen se administrata aktuale amerikane ka më shumë mirëkuptim për qëndrimet serbe”?

Maliqi: Mendoj se Uashingtoni, jo vetëm Shtëpia e Bardhë por edhe Departamenti i shtetit dhe Kongresi, shfaqin më shumë mirëkuptim për Serbinë, por kjo nuk ndodh për shkak të ndonjë animi të veçantë ndaj Serbisë, por është pjesë e strategjisë së veçantë që rajoni i jonë si tërësi të përfshihet në planet gjeostrategjike për siguri dhe stabilitet të rajonit, ku çështja e Kosovës është një nga problemet kyç. Viteve të fundit kemi mundur të shohim një angazhim më intensiv të ShBA-ve në çështjet e Maqedonisë së Veriut dhe të Malit të Zi (tani pak a shumë të zgjidhura pasi që të dy vendet janë bërë pjesë e Nato paktit dhe po përparojnë sa i përket integrimeve evropiane). Po kështu, edhe në Shqipëri SHBA-të po angazhohen shumë rreth krijimit të kushteve të brendshme të stabilitetit dhe instalimin e shtetit ligjor. Kurse tani e kanë rendin trajtimi i Kosovës, Serbisë dhe, thuajse në një paketë, Bosnjës, përkatësisht zgjidhjen e çështjes së Republika serbska… I gjithë ky projekt po bëhet brenda një paramendim se Ballkani si tërësi duhet t’i ndërtojë institucionet euro-atlantike në mënyrë që regjioni te largohet nga ndikimi i Rusisë, duke qëndruar në këmbët e veta. Serbia është pjesë e rëndësishme e kësaj strategjie, prandaj edhe po punohet në pajtimin shqiptaro-serb, që duhet të jetë njëra nga levat e paqes dhe sigurisë në rajon.

Sipas njohurive të juaja, a ka plan për «shkëmbim territoresh» mes Kosovës dhe Serbisë?

Maliqi: Planet për shkëmbim territoresh kanë ekzistuar edhe në vitet ’90 të shek. të kaluar, ato kryesisht vinin nga Serbia me variante, ku disa prej tyre janë publikuar dhe dërgoheshin si propozime fuqive vendimmarrëse. Sot është bërë e qartë, ndonëse e dinim edhe në vitin 2018, se ka ekzistuar një plan më konkret për korigjim të kufijve, me të cilin, si duket, janë pajtuar presidentët e Serbisë dhe të Kosovës. Por, më sa duket, ky plan ka qenë më shumë parimor, dhe është lënë të negociohen detaje e tij. Siç pat deklaruar dy vite më parë ambasadori Vollfgang Petriq, i çili me institutin e tij ka qenë i përfshirë në negociata, i mbështetur edhe nga diplomacia e Austrisë, bëhej fjalë për «ndryshime jo të mëdha të kufirit aktual». Petriqi fliste për këmbim simbolik ku disa fshatra nga veriu i Kosovës do t’i merrte Serbia, kurse disa fshatra nga Lugina e Preshevës do të bëheshin pjesë e Kosovës.

A mundemi sot të flasim dhe pohojmë më siguri se ideja e ndryshimit të kufijve në Ballkan është e vdekur?

Maliqi: Ky opcion vdiq sepse iu kundërvu Gjermania, e cila konsideronte se bëhet fjalë për një precedent shumë të rrezikshëm. Sot duket se kjo ide është braktisur dhe se nuk ka ide të qarta me cilën zgjidhje alternative do të zëvendësohet duke qenë e pranueshme nga të dy palët si dhe ndërkombëtarisht. Mirëpo, unë nuk do të vija bast se ideja është tërësisht e braktisur, nëse shikohet nga një perspektivë shumë më e gjerë gjeostrategjike. Bie fjala, në javët e fundit kemi dëgjuar lajmin, nuk janë dhënë hollësitë, se Presidenti i Francës Emanuel Makron ka filluar bisedimet më presidentin e Rusisë Putin, rreth dakordimit të fuqive të mëdha për zgidhjen e problemeve të grumbulluara gjatë dy dekadave të fundit në shumë vatra krizash, nga Deti i Zi, Ballkani deri te Lindja e afërt. Do të mund të numëroheshin dhjetëra vende që janë praktikisht të shpartalluara dhe nuk i kanë të zgjidhura statuset e territoreve dhe janë pa njohje ndërkombëtare të sovranitetit, duke filluar nga Qiproja, Siria, Ukraina, Libija etj. Ka gjasa që të gjitha këto çështje të zgjidhen në një paket.

Një parim i ri që është afirmuar gjatë debateve rreth zgjidhjes së Kosovës, ka qenë ai i legalizimit të marrëveshjeve mes dy palëve, qoftë edhe për çështje kufijësh, edhe pse kjo nuk pranohet në doktrinën ekzistuese rreth pandryshueshmërisë së kufijve të shteteve sovran. Nga anët e ndryshme kemi dëgjuar shpesh argumentin: «Nëse dy palët merren vesh në mënyrë paqësore dhe nënshkruajnë marrëveshje, kjo mund të pranohet »

Qytetarët e Serbisë nuk e kanë parë asnjëherë planin e presidentit Vuçiq mbi „zgjidhjen e çështjes së Kosovës; në vend të kësaj kanë dëgjuar përsëritje të argumentit se «Serbia nuk pajtohet që Kosova t’i fitojë të gjithat, kurse Serbia asgjë“. Për çka në të vërtetë kanë negociuar Serbia dhe Kosova?

Maliqi:… Edhe nga ana kosovare ishte Hashim Thaçi që fliste se Lugina e Preshevës duhet t’i bashkohet Kosovës, kurse Kosova s’do t’i jap asgjë Serbisë. Kjo ka qenë një lloj e përgatitjes së terrenit për marrëveshjen e këmbimit, ku në fund do ti thuhej opinionit: «Ja, pra, kemi bërë gjithçka çka ka qenë e mundur për marrëveshje të drejtë, por këto janë zgjidhet me ‘koncesione të dhimbshme’»….

A është dobësur pozita e Kosovës në vazhdimin e negociatave me Serbinë duke qenë se ato nuk do t’i udhëheq më presidenti Thaçi por kryeministri Hoti?

Maliqi: Mund të dobësohet nëse rrënon unitetin dhe koncensusin e forcave politike të Kosovës. Ndonëse, në parim, nuk do të duhej të ndikonte në negociata.

Si e vlerësoni mënyrën se si BE-ja i ka koordinuar negociatat mes dy vendeve në nëntë vitet e fundit? Çka është arritur?

Maliqi: Kur çështja e pavarësisë së Kosovës është bartur nga Këshilli i Sigurimit të OKB-së te BE-ja, mendoj se është llogaritur se Brukseli do të ketë mundësinë e njohjes së pavarësisë së Kosovës, sepse ende ishte i gjallë projekti i Kushtetutës së Lisbonës që ndryshonte mënyrën e vendimmarrjes në BE nga konsensusi i të gjitha vendeve anëtare, në atë me shumicë të kualifikuar. Mirëpo, kjo kushtetutë nuk kaloi, dhe 5 vendet anëtare të BE-së që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës, nuk e ndryshuan qëndrimin dhe kjo e ka bllokuar njohjen e Kosovës së Pavarur nga BE. Brukseli, megjithatë përpiqej që në shumë aspekte, përmes dialogut, t’i normalizojë raportet mes Kosovës dhe Serbisë, por nuk ka mundur të shtyjë edhe marrëveshjen politike për njohje të ndërsjellë. Brukseli gjatë këtij procesi zgjodhi një strategji tjetër që njohja e ndërsjellë të ndodhë në fund të procesit kur Kosova dhe Serbia i plotësojnë kushtet për anëtarësim në BE, ku edhe do të detyroheshin që kufirin Kosovë – Serbi, që Beogradi e konsideron si kufi administrativ, të bëhen kufi ndërshtetëror. Por kjo strategji çaloj pasi që BE-ja hyri në krizë dhe vonojë procesin e aderimet të vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE. Kriza e dialogut Kosovë – Serbi filloi para pesë apo gjashtë vitesh dhe u bllokua tërësisht më 2018, si pasojë direkte e pafuqisë së BE që të ofrojë zgjidhje.

A e ka Kosova të drejtën për të qenë deri diku e rezervuar ndaj BE-së pasi që 5 vende anëtare të saj ende s’e kanë njohur Republikën e Kosovës, kurse dy emisarët e BE-së që e kanë për detyrë ndërmjetësimin e dialogut Kosovë – Serbi vijnë mu nga këto vende, Borel nga Spanja e Llajçak nga Sllovakia?

Maliqi: Po, kjo është njëra nga arsyet për rezervimin e Kosovës dhe dyshimin se BE-ja s’mund ta zgjidh çështjen pa ndërhyrje dhe udhëheqje të Amerikës.

Si e shpjegoni qëndrimin e shefit të diplomacisë së Rusisë i çili, gjatë vizitës së paradoditëshme në Beograd, tha së çështja e Kosovës nuk mund të zgjidhet pa pajtimin e Moskës, duke u thirrur në të drejtën ndërkombëtare dhe Rezoltën 1244 të KS të OKB?

Maliqi: Me këtë deklaratë Rusia e kërcënojë Serbinë se nuk mund të lidh asnjë marrëveshje me Kosovën, çfarëdo që do të fitonte si shpërblim nga Perëndimi, pa aprovimin nga Moska. Pra, Beogradi nuk mund t’ia garantojë Kosovës anëtarësimin në OKB përderisa Rusia e ka të drejtën e vetos për këtë çështje. Kosova do të hyjë në OKB kur këtë e lejon Rusia, dhe, gjithsesi, kjo nënkupton se Rusia eventualisht kërkon ndonjë shpagim, p.sh. që të zgjidhet ndonjëri nga problemet të Rusisë për çka vuan sanksionet e Perëndimit.

Pra, ju nuk do të befasoheshit nëse Rusia në negociatat eventuale me Gjermaninë dhe SHBA-të, do të hiqte dorë nga Serbia duke e lënë në lloq.

Maliqi: Nuk do të befasohesha. Këtë e di edhe Serbia.

Disa analist besojnë se kthesa e papritur në skenën ndërkombëtare i gëzoi të gjithë ata në Serbi që Kosovën e shohin si pjesë të Serbisë dhe thonë: «Duhet të jemi të durueshëm duke pritur momentin gjeopolitik, e gjatë pritjes të fuqizohemi kombëtarisht, në mënyrë që kuantitetin ta shndërrojmë në kualitet – dmth. Kosovën ta kthejmë në tokë serbe». A mund të mbahet fare më gjatë status kuoja dhe kujt i konvenon kjo gjendje?

Maliqi: Në Serbi është ende gjallë miti i çlirimit nga Perandoria otomane pas pesë shekujsh të okupimit, andaj thuhet se mund të pritet 5 shekujt e ardhshëm për “çlirimin e Kosovës”. Por, kur nacionalistët serbë flasin se assesi nuk e japin Kosovën serbe, ata në të vërtetë mendojnë për aneksimin e Republikës serbe në Bosnje si një kompensim. Kuptohet, me retorikë ata duan që ta mbajnë Kosovën dhe pretendojnë ta aneksojnë gjysmën e Bosnjë-Hercegovinës. Por, me qejf do të hiqnin dorë nga Kosova nëse u lejohet marrja e Republika serbska.

Disa burime në Prishtinë pohojnë se presidentët Vuçiq dhe Thaçi kanë pas ndërmend që në Uashington të propozojnë amnisti të dyanshme për krimet e luftës të viteve 1998-1999, çka do të thoshte zhbërje të Dhomës së veçantë të Gjykatës nga e cila në ndërkohë erdhi aktakuza kundër presidentit të Kosovës. Çka dini ju për këtë?

Maliqi: Është përfol se ka pas propozime për amnisti, por nuk e di a kanë qenë vetëm fjalë apo opsion zyrtar në biseda. Megjithatë, nuk ka dokument publik të marrëveshjes ku përfshihet amnistia.

Si do ta përshkruanit raportin mes presidentit Thaçi dhe presidentit Vuçiq? (Po ju pyes këtë sepse opozita serbe pohon se ata janë partner dhe aleat shumë të afërt).

Maliqi: Të dy presidentët në një moment kanë besuar se është e mundshme marrëveshja pragmatike e korrigjimit të kufijëve, por kjo nuk do të thotë se janë bërë miq. Kishin vetëm dëshirë që ta përshpejtojnë procesin me një sukses në mënyrë që të mbesin në pushtet, – nëse do të mbeteshin, sepse në pikat kyçe kjo marrëveshja ka qenë jopopullore edhe në Kosovë edhe në Serbi.

Ambasadori Grenel ka paralajmëruar vazhdimin e negociatave të Kosovës dhe Serbisë. Kur mund të ndodhin ato?

Maliqi: Origjinali i propozimit amerikan mendoj se ka dështuar, por ka pas një lloj ndikimi dinamizues për BE-në, sepse Brukselit tani po i ngutet që të përfundojë punën që e ka lënë pezull. Vetëm se nuk po shoh se ka ide të reja për përfundimin e dialogut. Një levë e marrëveshjes ndoshta do të mund të bëhet ringjallja e projektit rajonal që mbase gabimisht u pat quajtur “mini Shengen”. Ky projekt është interesant sepse njëfarëdore ndërmjetëson në zgjidhjen e çështjes shqiptare dhe serbe në Ballkanin Perëndimor, pasi që jetojnë të shpërndarë në më shumë shtete dhe krijimi i një tregu dhe asociacioni rajonal do t’i relativizonte kufijtë që i ndajnë . Vetëm se edhe ky projekt pat filluar me nxitim dhe pa përgatitje serioze. Në shumë aspekte ai është racional, nëse projektohet si një lloj trajni që në Ballkanin Perëndimor të krijohet treg i përbashkët sipas modelit të BE, pasi që do ta ndihmojë rajonin që edhe realisht të bëhet pjesë e BE-së.

A do të kanë ndikim dhe në ç’masë zgjedhet presidenciale në SHBA për situatën në Balkanin Perëndimor?

Maliqi: Nëse Trampi mbetet në pushtet është e paparashikueshme, mund të ngatërrohet edhe më shumë gjendja. Por, nëse fitues del Bajdeni me gjasa do të kemi kthimin në racionalitetit te politika amerikane ku ndoshta do të jetë me dobi edhe strategjia dalëse e Grenelit me atë insistim në marrëveshjen ekonomike. Edhe kjo na çon te ideja e tregut të përbashkët të Ballkanit Perëndimor, por për këtë duhet të garantohet mbrojtja e entiteteve që projektin e shohin me skepticizëm, sepse ndihen në rrezik nga një marrëveshje e madhe shqiptaro-serbe. Mendoj në Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi, Kosovën dhe Bosnjë-Hercegovinën, që kanë shfaqur rezerva. Për një projekt të tillë duhet të sigurohet garanca, mbikëqyrja dhe arbitrazhi i BE-së, që të hiqet droja nga kapja ngulfatëse e këtyre vendeve nga fantazmat e mbi fuqisë ekonomike dhe politike të «Serbisë së Madhe» dhe «Shqipërisë së Madhe», nëse tregu i përbashkët do të shiheshin si dominim ose hegjemoni të një forme të re.

Intervistë e botuar në gazetën «Pobjeda», Podgoricë