Një artiste, një aktiviste dhe një ish presidente kanë ndihmuar në arritjen e një fitore historike për mijëra kosovarë, pajtimin e shtetit që t’i paguajë pensionet për viktimat e dhunës seksuale gjatë luftës së fundit në Kosovë.

Kur kishte nisur lufta në Kosovë, Feride Rushiti, ishte duke studiuar mjekësinë në Universitetin e Tiranës në Shqipëri. Pasi që ajo specializoi filloi të punojë si vullnetare për të trajtuar viktimat civile të konfliktit. Në marsin e vitit 1999, ajo udhëtoi nga Kukësi, kufiri me Shqipërinë, ku qindra nga mijëra refugjatë ishin mbledhur për të ikur nga kampanja e spastrimit etnik që po bënin forcat serbe.

Ishte e pashpresë, konfuze dhe zemërthyese, thotë ajo për gazetën britanike “The Guardian”, gjersa flet për “eksodin më të madh që kishte ndodhur në Evropë që prej luftës së dytë botërore”.

Rushiti, shqiptare nga Gjilani, pjesën lindore të Kosovës, ka punuar gjatë ditës me Agjencinë e Kombeve të Bashkuara për Mbrojtjen e Fëmijëve dhe gjatë mbrëmjeve me “Doktorët pa kufij”. Pavarësisht kaosit të ditëve të para, ajo takoi një grua storia e së cilës do të ia ndryshonte jetën prej atij momenti e tutje e që do të lidhej edhe me tregimin e qindra e mijëra grave të tjera Kosovare.

Gruaja sapo kishte abortuar. “Dhe ajo nuk kishte një shans për të varrosur fëmijën,” thotë Rushiti. “Ishte e vështirë të dija se si ta mbështesja. E pyeta se ku ishte burri i saj. Ajo tha, “Ata e morën burrin tim.” Në atë moment fillova të qaja dhe kështu e bëra. Por britma e saj ishte e paimagjinueshme – nuk kisha dëgjuar kurrë një tingull të tillë. E mbajta atë dhe, nga ana tjetër, po përpiqesha ta mbyllja tendën, pasi kishte njerëz jashtë. Ajo ishte përdhunuar”.

Rushiti, asokohe 28 vjeç, kishte shpenzuar kohën më të madhe të viteve të 90-ta që studiojë mjekësinë në fshehtësi në Kosovë, në institucionet paralele asi serbët mbyllën institucionet arsimore dhe institucione të tjera për shqiptarët etnikë. Por në Kukës ajo u kthye në studimet e saj dhe u përqendrua në të mbijetuarit e dhunës seksuale gjatë luftës. “Gjërat që po shihja, tregimet që dëgjova – nuk mund të imagjinoj se qeniet njerëzore do të bënin gjëra të tilla. E dija se duhej të mendoja përtej profesionit tim si doktor. Duhej të isha zëri i tyre. “Nuk ishte vetëm trauma psikologjike që e goditi: në shoqërinë thellësisht patriarkale të Kosovës, përdhunimi u pa si një njollë në nderin e familjes; pengesa të mëdha të stigmës dhe fajit ishin përpara”, thotë ajo për “The Guardian”.

Pas marrëveshjes së paqes të qershorit 1999, Rushiti themeloi Qendrën Kosovare për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës (QKRMT). Një vit më pas, Human Rights Watch përshkroi përdorimin e përhapur të përdhunimit, shpesh përdhunimit nga ana e policisë, paramilitarëve dhe ushtarëve serbë të udhëhequr nga Sllobodan Millosheviq si një “mjet spastrimi sistematik etnik”, për të poshtëruar, terrorizuar dhe zhvendosur shqiptarët etnikë. Shumë të mbijetuar u hodhën jashtë nga burrat e tyre; madje edhe të mbijetuarit e fëmijëve ishin të izoluar dhe të heshtur nga familjet e tyre. Vlerësimet ndryshojnë, por disa burime kanë pohuar se deri në 20,000 gra (dhe disa burra) ishin viktima të dhunës seksuale gjatë luftës, transmeton ksp.

Në vitet menjëherë pas kësaj, askush nuk donte të fliste për këtë, thotë Rushiti. “Unë do të shkoj në komunitete, por të gjithë do të thonin: “Askush nuk u përdhunua këtu – përse po flet për të? “Aksionet ishin shumë të larta. Burrat nuk donin që gratë dhe vajzat e tyre të flisnin për shkak të stigmës dhe sepse do të pranonin se nuk kishin mundësi t’i mbronin”, ka treguar ajo për “The Guardian”.

Rushiti hapi qendra në komunitetet më të prekura për të trajtuar plagët fizike, përpara se të krijonte mjaft besim për të trajtuar ato psikologjike. Puna e saj nuk ishte pa rrezik. Ajo u paralajmërua kundër hapjes së një qendre në Skenderaj në Drenicë, një nga zonat më të varfra të Kosovës dhe një bastion i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, mes shqetësimeve se ajo do të kërcënohej apo do të rrihej. “Trokitja në derën e një shtëpie, duke kërkuar hapësirë për zyre, dhe ata thanë:” Kush është shefi juaj? Më sillni një burrë. Isha e tronditur. Nuk mund të besoja se po ndodhte ky diskriminim.

Dhuna në baza gjinore mbetet e zakonshme; një studim i vitit 2015 sugjeroi që deri në 68% të grave kosovare përjetojnë dhunë në familje, shkruan “The Guardian”.

“Nëse dikush do të më pyeste tani se a do ta bëja këtë punë, unë do të thoja jo”, thotë Rushiti. “Nuk i njihja rreziqet. Isha e re dhe e pasionuar. “Por ngadalë, gratë filluan të kërkonin trajtim; sot, QKRMT ka më shumë se 400 gra nën trajtim.

Ndërkohë që QKRMT-ja dhe OJQ-të e tjera të Rushitit kanë ndihmuar në thyerjen e heshtjes gjatë dhunës seksuale në kohën e luftës, asnjë i mbijetuar kurrë nuk kishte folur publikisht – deri në vitin e kaluar, kur Vasfije Krasniqi, një kosovar që jeton në Dallas, Texas, ka postuar në faqen e saj në Facebook një letër të hapur njeri që e rrëmbeu dhe e përdhunoi atë.

Krasniqi u mor me armë nga shtëpia e saj më 13 prill 1999 nga një burrë me uniformë. Në letrën e saj, ajo kujton se si ajo i kërkoi atij që ta vriste atë në vend. Fillon: “Ti më lëndon. Isha 16 vjeç dhe nuk e kisha përjetuar jetën. Isha i pafajshëm. Ju e kuptova për të rinjtë e mi dhe ju e vodhët nga unë pa një sy të keq”.

Duke folur për një gazetar për herë të parë, Krasniqi, 36 vjeç, thotë nëpërmjet Skype se ajo e shkroi letrën e saj për të fuqizuar të tjerët. “Nuk më vjen turp dhe nuk kam frikë. Unë do të bëj pjesën time. Të gjithë e dinin se një polic serb më mori. Të gjithë e dinin që ju nuk merrni një vajzë 16-vjeçare për të marrë një deklaratë “.

Që nga postimi i saj në Facebook, Krasniqi është bërë ambasadore për të mbijetuarit e luftërave të tjera. Muajin e kaluar, ajo foli me gratë nga Iraku dhe Republika Demokratike e Kongos në OKB në Gjenevë dhe së shpejti do të udhëtojë në Korenë e Jugut për të biseduar me të tjerët që u detyruan në shtëpitë ushtarake ushtarake japoneze gjatë Luftës së Dytë Botërore. “Ishte shumë emocionuese”, thotë ajo për udhëtimin e saj në Gjenevë. “Ishim nga prejardhje të ndryshme, kultura dhe fe, por ne të gjithë kemi të njëjtat histori, me stigmën dhe fajin. Shkatërron zemrën time “.

Atifete Jahjaga, presidente Kosovës midis 2011 dhe 2016, kujton një “debat të keq” në parlament në 2013 si një pikë kthese personale. “Unë isha duke shikuar në TV në zyrë,” thotë ajo, duke shpjeguar se presidenti lejohet në parlament vetëm një herë në vit, nëse nuk ftohet. Ndërsa politikanët debatuan nëse definicioni i një veterani të luftës duhet të zgjerohet për të përfshirë të mbijetuarit e dhunës seksuale, ligjvënësit sugjeruan se ata duhet t’u nënshtrohen testeve gjinekologjike – një masë që shkaktoi zemërim midis aktivistëve. “Fikja televizorin dhe i thashë ekipit tim të këshilltarëve: ‘Bëhuni gati.’ Do të ketë një luftë të hapur midis presidencës, institucioneve të vendit tonë dhe publikut”.

Në një demokraci parlamentare, presidenti i Kosovës ka një rol kryesisht ceremonial. Por Jahjaga, më parë zëvendësdrejtor i policisë së Kosovës, e përdori platformën e saj për të nxitur kompensimin. Një vit më parë, në vitin 2012, ajo kishte pritur një samit ndërkombëtar që çoi në Parimet e Prishtinës, i cili afirmoi të drejtat e grave për pjesëmarrjen politike dhe ekonomike, si dhe qasjen në sigurinë dhe drejtësinë. Ndër prioritetet e saj ishte njohja e të mbijetuarve të dhunës seksuale.

“Unë nuk dua që kjo të jetë një subjekt tabu,” thotë ajo. “U thashë njerëzve:” Kjo është nëna jote, motra jote, vajza jote “. Si shtet, është obligim ynë të trajtojmë burra dhe gra që kanë vuajtur lirinë dhe pavarësinë e këtij vendi në mënyrë të barabartë. Ne kemi njohur vuajtjet e veteranëve të luftës, heronjve. Por në një vend ku ka kaq shumë fusha të betejës, këto trupa të grave u kthyen në fusha të luftës nga forcat paraushtarake të Serbisë. Ata janë edhe heronjtë tanë”, thotë ajo për Guardian.

Pati edhe një tjetër kthesë një vit më vonë, në 2015, kur artistja Alketa Xhafa Mripa zbuloi instalimin e saj Thinking Of You (Mendoj Për Ty) në stadiumin e futbollit në Prishtinë. Jahjaga, këshilli i së cilës sponsorizoi veprat e artit, e përshkruan atë si “një çast #MeToo” që bëri tituj në mbarë botën. Mijëra veshjet e dhuruara nga të mbijetuarat e dhunës seksuale dhe të tjerëve u varën në linjat e larjes, një kujtim i fuqishëm i luftës, si dhe simbolizmi i larjes së stigmës.

Tani 37 vjeç, Xhafa Mripa u largua nga Kosova në vitin 1997 për të studiuar artin e mirë në Central Saint Martins në Londër me burrin e saj dhe tani katër fëmijë. Ajo kujton se kishte dëgjuar për përdhunimin në periudhën e luftës menjëherë pas konfliktit “, por më pas ajo u zhduk. Njerëzit nuk kanë folur për këtë”.

Vite më vonë, ndërsa vizitoi familjen në Kosovë, ajo u godit nga një intervistë televizive me një grua që fliste për luftën. Fytyra e saj ishte e fshehur nga një perde. Ajo foli për heshtjen rreth dhunës seksuale të kohës së luftës. “Mendova, o Perëndia im, si mund të dështonim njerëzit më të brishtë në shoqërinë tonë? Ata përjetuan luftën dy herë dhe vuajtën më së shumti. Kur të gjithë u çliruan dhe po festonin, zërat e tyre nuk dëgjoheshin “.

Çfarë kujton kur mendon për Kosovën? “Më kujtohet mikpritja, solidariteti dhe ngrohtësia e njerëzve. Kosova është shtëpia ime dhe unë u rrita me natyrën. Por gjithnjë kishte luftë dhe frikë – njerëzit u shtypën. Unë shoh fëmijët e mi që kanë mendimet dhe mendimet e tyre dhe i shprehin ato lirisht. Fëmijëria ime ishte e lumtur, por ne ishim gjithmonë të frikësuar se çfarë mund të ndodhte. Ishte sikur të ishte nën pushtim. Ishte ditë e frikshme për ditë.

“Ka shpresë për Kosovën. Ose sigurisht, ka korrupsion dhe çështje të tjera që duhet të luftojmë. Por vendi po shkon në drejtimin e duhur. “Deri më tani, 600 të mbijetuar kanë aplikuar për pension, një përqindje e vogël e mijëra që besohet se kanë të drejtë. Kur pyes nëse 20 vjet ka qenë një kohë e gjatë për të mbijetuarit të presin, Atifete Jahjagan. Ajo dëshiron që ata të kenë njohje më të madhe, dhe që Serbia të kërkojë falje për krimet e saj. “Po, ishte shumë e gjatë,” thotë ajo. “Lufta nuk ka përfunduar kurrë për ta”.