Për të kuptuar historinë dhe kulturën ruse, së pari duhet të kuptoni letërsinë ruse.

Romanet më të njohur të shkrimtarëve ruse, si Lufta dhe Paqja, Vëllezërit Karamazov dhe Etërit dhe Bijtë, nuk u krijuan vetëm për qëllime argëtuese.

Ata hetojnë psikikën njerëzore dhe analizojnë çështjet socio-ekonomike për të kuptuar se si njerëzit duhet të jetojnë jetën e tyre, transmeton portal arbresh.info

Të thuash që letërsia ruse kishte një ndikim të thellë në strukturën e shoqërisë do të ishte një nënvlerësim. Në shkollat e sotme, nxënësit rusë njihen me kanunin letrat të vendit që në klasën e pestë, ku tekstet studiohen për mençurinë e tyre universale, si dhe për kontributin e tyre në kuptimin aktual të identitetit kombëtar të Rusisë.

Ndërsa shkrimtarët më me ndikim të Rusisë kanë vdekur prej shekujsh, lexuesit e tyre bashkëkohorë nuk i trajtojnë ata si relike të një epoke të shkuar. Sipas Nina Hrushovës, mbesa e udhëheqësit komunist Nikita Hrushovi dhe profesoreshë e marrëdhënieve ndërkombëtare në New School në New York City, populli rus është “mësuar të jetojë në trillime dhe jo në realitet”.

Ashtu si letërsia ruse drejton jetën e përditshme të qytetarëve të zakonshëm, po ashtu ka informuar edhe botëkuptimin e udhëheqësve ruse.

Vladimir Lenini, një lexues i zjarrtë i cili ishte njohës i mirë i historisë letrare ruse dhe perëndimore, dikur deklaroi se Tolstoi ishte “pasqyra e Revolucionit Rus”, duke argumentuar se neveria e tij ndaj shfrytëzimit parashikoi dhe frymëzoi transformimet politike të Rusisë.

Presidenti rus, Vladimir Putin, gjithashtu ka shprehur një vlerësim për letërsine ruse. Në intervista të ndryshme, ai ka renditur Tolstoin dhe Dostojevskin si disa nga autorët e tij të preferuar. Kësaj liste Putini do t’i shtonte herë pas here: Ivan Turgenev, autor i Etërve dhe Bijve; Mikhail Lermontov, i cili gjithashtu pati një karrierë të frytshme në ushtri; dhe Sergei Yesenin, një poet i pakontestueshëm i njohur për vargjet e tij idilike për fshatin.

Të dyshimtë për shkrim-leximin kulturor të Putinit, studiuesit kanë vërejtur prej kohësh kontradiktat midis veprimeve të ndërmarra nga administrata e tij dhe ideve të paraqitura në librat që ai pretendon se i admiron. Kjo pyetje ka ekzistuar që nga koha sovjetike, por ajo mori një rëndësi të re pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia javën e kaluar.

Pas një inspektimi më të afërt, duket se marrëdhënia midis letërsisë ruse dhe politikës së saj nuk janë aq të thjeshta.

Në kulmin e saj, letërsia ruse ishte letërsia e rebelëve dhe e kundërshtarëve: intelektualë me qëllime të mira që dënonin regjimet autoritare dhe parashikonin shoqëri që ishin themeluar mbi dhembshurinë dhe jo mbi detyrimin.

Megjithatë, kjo përshkruan vetëm një aspekt të letërsisë ruse.

Përveç kapjes së përvojave universale njerëzore, shkrimtarët rusë ishin gjithashtu të shqetësuar me përcaktimin e karakterit gjithëpërfshirës të vendit të tyre dhe marrëdhënieve të tij me botën perëndimore.

Për ata që po ndjekin lajmet tani, kjo tashmë duhet të tingëllojë e njohur.

Rezistenca jo e dhunshme e Tolstoit ndaj së keqes

Është e rëndësishme që të japim kredi aty ku duhet. Leo Tolstoi dhe Dostojevski, dy shkrimtarët e preferuar të Putinit, kanë krijuar argument bindëse në favor te rezistencës jo të dhunshme ndaj së keqës në historinë e racës njerëzore. Në një kohë kur morali fetar po prishej, këta të dy ringjallën besimin në mirësinë e Zotit dhe, si rrjedhojë, të njeriut.

Kur Leo Tolstoi ishte 26 vjeç, ai luftoi për një kohë të shkurtër në Luftën e Krimesë – një konflikt në të cilin, ashtu si sot, Rusia hyri nën premisën e diskutueshme se po mbronte subjektet ruse që banonin në një shtet fqinj. Tmerret e luftën e preken thellë Tolstoin, duke e shtyrë atë që të adoptonte një qëndrim pacifist të cilin e mbajti gjatë gjithë jetës.

Si shumë nga shokët e tij ushtarë, Tolstoi mbërriti në qytetin e Krimesë të Sevastopolit pa e kuptuar plotësisht pse ishte atje ose çfarë po bënte. Ai as nuk u ndje veçanërisht i detyruar ta zbulonte, sepse realiteti i luftës – i fshehur me kujdes nga mitet heroike dhe pikturat e romantizuara – ishte aq tronditës, aq çnjerëzor, sa çdo përpjekje për ta justifikuar do të rezultonte e pamjaftueshme.

Skicat e Sevastopolit të Tolstoit, një rrëfim kryesisht autobiografik i luftës, doli në 1855 dhe është një nga librat e parë që përshkruan pasojat shkatërruese të betejës. Ushtarët u ngjajnë skeleteve me një “vështrim të shurdhër, si kufomë”. Tolstoi madje përshkruan se si “thika e mprehtë dhe e lakuar” e një mjeku ushtarak shpon lëkurën e ushtarëve të plagosur, duke i bërë ata të rikthejnë vetëdijen.

“Ju e shikoni luftën, jo nga ana e saj konvencionale, e bukur dhe e shkëlqyer, me muzikë dhe rrahje daulle, me flamuj valëvitës dhe gjeneralë galopantë, por ju shikoni luftën në fazën e saj reale – në gjak, në vuajtje, në vdekje”, shkroi Tolstoi, transmeton portali arbresh.info

Në llogore, Tolstoi arriti në përfundimin se justifikimet tona politike për luftën janë thjesht histori propagandistike, të krijuara për të ngritur shpirtin luftarak të këmbësorëve. Heroi i shkrimit të tij, deklaron ai, nuk është as Perandoria Osmane dhe as Ruse, por e vërteta – ose besimi se, në luftë, të gjithë humbasin.

Ky besim përforcohej me çdo roman që ai shkruante. Duke u mbështetur në idetë që u prezantuan në Luftën dhe Paqen, romani i Tolstoit “Ringjallja” argumenton se njerëzit nuk kanë të drejtë të ndëshkrojnë njëri-tjetrin sepse bota është komplekse deri në atë pikë sa askush nuk është personalisht përgjegjës dhe në të njejtën kohë të gjithë duhet të mbajnë përgjegjësi.

Nga fundi i jetës së tij, pacifizmi i Tolstoit u bë i pandashëm nga bindjet e tij fetare. Pas shkishërimit të tij nga Kisha Ortodokse, autori shpalli se dashuria e pakushtëzuar ishte rregulli i vetëm sipas të cilit njeriu duhet të jetojë.

Kjo ishte arsyeja që Lenini e pa socializmin të pasqyrohej te Tolstoi dhe arsyeja pse Tolstoi do të protestonte kundër pushtimit vdekjeprurës të Ukrainës nga Rusia.

Identiteti kombëtar i Rusisë

Në orët e hershme të mëngjesit të 24 shkurtit 2022, Vladimir Putin mbajti një fjalim televiziv në të cilin diskutoi arsyet e pushtimit të Ukrainës. Adresa, e cila kërkonte të mohonte shtetësinë e pavarur të Ukrainës dhe të nxirrte në pah luftën historike të Rusisë kundër fuqive perëndimore, përmbante pak ose aspak aluzion për humanizmin e Tolstoit.

Megjithatë, Putini i bëri jehonë një tjetër vepre klasike ruse: kërkimit të identitetit kombëtar. Kritikët e kanë gjurmuar këtë kërkim që nga Aleksandër Pushkin dhe Nikolai Karamazin, dy nga etërit themelues të kanunit letrar, të cilët, për të cituar një artikull, “u përpoqën të identifikonin se çfarë do të thotë të jesh rus, t’i përkasësh në një mënyrë apo tjetër Perandorinë ruse”.

Përpjekja e tyre nuk ishte e pajustifikuar. Rusia ka qenë gjithmonë një qytetërim i madh, multikulturor, shumëgjuhësh dhe multietnik, të cilit i mungonte një histori e përbashkët për të bashkuar popullin e saj.

Me një këmbë në Europë dhe një në Azi, rusët nuk e konsideronin vetën plotësisht europianë, por as aziatikë dhe vazhdimisht kishin debate se në cilën rrugë duhet të shkonin.

Disa ishin të mendimit se Rusia duhet të perëndimorizohej: Pjetri i Madh projektoi Shën Petersburgun pas një udhëtimi historik në Amsterdam, ndërsa shkrimtarët përfshinin artin dhe idetë perëndimore në veprën e tyre. Lenini, një internacionalist, besonte se Revolucioni i Tetorit do të ndezte një revoltë globale të punëtorëve që do të përfundonte në Europën e industrializuar.

Përpjekjet për perëndimorizimin e Rusisë shkaktuan një kundërlëvizje që bën thirrje që vendi të distancohet nga fqinjët e tij. Pasuesit e kësaj lëvizjeje besonin se karakteri rus, sado i pakapshëm, ishte i papajtueshëm me vlerat perëndimore. Në vend që të bashkoheshin me Europën, ata mendonin se Rusia duhet të bashkonte forcat me vendet tjera slave për të formuar një superfuqi të aftë për të kontrolluar zgjerimin perëndimor.

Kjo kundërlëvizje, e njohur gjithashtu si pansllavizëm, është çelësi për të kuptuar popullaritetin e Putinit në Rusi, për të mos përmendur qëndrimin e tij ndaj Ukrainës. Fjalimet dhe esetë e tij zbulojnë se Rusia e bazon pretendimin e saj ndaj Ukrainës jo në anëtarësimin e mëparshëm të vendit në BRSS, por në trashëgiminë e saj kulturore, e cila si ajo e Rusisë, mund të gjurmohet në federatën mesjetare sllave të Rusisë së Kievit.

Pan-sllavizmi, i cili u bë i njohur gjatë ditëve të Perandorisë Ruse, u shtyp me vendosmëri nga bolshevikët kur ata erdhën në pushtet në vitin 1917. Ideja se të gjitha kombet sllave ishin të lidhura përgjatë historisë kundërshtonte Karl Marksin, i cili theksoi prerazi se: përfundimisht, koncepti i shteteve do të shuhej ndërsa punëtorët e botës do të bashkoheshin.

Edhe pse pansllavizmi u refuzua shkurtimisht, ai nuk u harrua. Si çdo ideologji e themeluar mbi shovinizmin, ajo la një ndikim të thellë te populli rus, i cili gjeti te Putini dikë që donte që ata të shprehnin në vend që të shtypnin krenarinë e tyre kombëtare. Për mirë ose për keq, pak njerëz e kuptuan burimin e kësaj krenarie më mirë se psikologu kryesor i Rusisë: Dostojevski.

Pansllavizmi i Dostojevskit

Sikurse Tolstoi, edhe Dostojevski besonte në vlerën njerëzore. Sikurse Tolstoi, ashtu edhe Dostojevski kishin arritur në këtë përfundim përmes përvojes personale.

Në rininë e tij, autori u arrestua për literaturë socialiste dhe u dënua me vdekje me pushkatim. Për fat të mirë, ai u kursye nga një falje e minutës së fundit nga vetë cari.

Takimi i shkurtër i autorit me vdekjen nisi rizgjimin e tij fetar, duke e kthyer atë nga një pragmatist në një spiritualist. Në trillimet e tij, Dostojevski do të tregonte shpesh terrorin dhe dëshpërimin që kishte ndier ndërsa merrte pjesë në ekzekutimin e tij dhe pohoi se vetëm frika ekzistenciale e kësaj situate ishte më se e mjaftueshme për të justifikuar heqjen e dënimit me vdekje.

Ndërsa besimi i Dostojevskit te socializmi zvogëlohej, përkushtimi i tij ndaj Rusisë – popullit të saj, kulturës dhe historisë së saj – u rrit.

Pasi shërbeu për vite të tëra në Siberi, Dostojevski u kthye në Shën Petersburg për të themeluar një revistë letrare me vëllain Mikhail. Shkrimtarët e saj e quanin veten pochvenniki, njerëz që mbronin një besnikëri dhe respekt të përbashkët ndaj tokës dhe burimeve natyrore të Rusisë.

Përkushtimi ndaj Rusisë u shoqërua me antipasti, madje edhe me armiqësi ndaj vendeve europiane, transmeton portali arbresh.info

Më vonë në jetë, Dostoevsky udhëtoi nëpër Europë për të kërkuar trajtim mbi epilepsinë e tij dhe për të shpëtuar nga kreditorët. Në letra, ai shprehte një dëshirë të rrënjosur thellë për t’u kthyer në shtëpi, duke reflektuar në të njëjtën kohë mbi mënyrat e shumta në të cilat njerëzit europiane ishin shpirtërisht inferiorë ndaj rusëve.

Ai ëndërronte për një luftë mes Europës dhe Rusisë dhe ndihej i sigurtë se Rusia do të fitonte. Shpirti rus, shkroi Dostojevski në Dresden, do të ketë “një shenjtëri të tillë sa që edhe ne jemi të pafuqishëm të kuptojmë të gjithë thellësinë e asaj force… nëntë të dhjetat e forcës sonë konsiston vetëm në faktin se të huajt nuk e kuptojnë dhe nuk do ta kuptojnë kurrë thellësinë dhe fuqinë e unitetit tonë”.

Shpirti rus, shkroi Dostojevski në Dresden, do të ketë “një shenjtëri të tillë sa që edhe ne jemi të pafuqishëm të kuptojmë të gjithë thellësinë e asaj force… nëntë të dhjetat e forcës sonë konsiston vetëm në faktin se të huajt nuk e kuptojnë dhe nuk do ta kuptojnë kurrë thellësinë.

Dostojevski priti momentin kur, sipas Kohn, “bota sllave nën udhëheqjen e Rusisë do të përmbushte fatin e saj”.

Dostojevski përdori terma edhe më të fortë.

“Paqja e tanishme”, shkroi ai në ditarin e tij, “është gjithmonë dhe kudo shumë më e keqe se lufta, aq pakrahasueshme më e keqe sa që më në fund bëhet absolutisht e pamoralshme ta ruash atë… Lufta zhvillohet te për dashurinë ndaj njerëzve të tjerë dhe i bën kombet bashkë, duke u mësuar atyre vlerësimin për njëri-tjetrin. Lufta i rinovon burrat”.

Qysh në vitin 2018, Andrew Kaufman, profesor i gjuhëve sllave në Universitetin e Virxhinias, arriti në përfundimin se Putini kishte zgjedhur besimin e Dostojevskit në përjashtimin rus në vend të besimit të Tolstoit në universalitetin e përvojës njerëzore. Në dritën e pushtimit të Ukrainës dhe rëndësisë së tij historike të perceptuar për rusët, mund të argumentohet se Dostojevski do të kishte zgjedhur gjithashtu Putinin./bigthink/arbresh.info/