Intervistë ekskluzive me analistin dhe gazetarin e shquar nga Shqipëria z. Mentor Nazarko

Çfarë thotë Nazarko për përplasjet e fundit mes Fatos Klosit, Isa Mustafës dhe Pandeli Majkos?

Si e pasqyron periudhën e Luftës së Kosovës Nazarko ku kjo kohë e gjenë atë si këshilltar të Presidentit të atëhershëm të Shqipërisë, Rexhep Mejdani?

Çka thotë Nazarko për Bashkimin Kombëtar dhe Bashkimit ekonomik sipas konceptit të z. Behgjet Pacollit?

Të gjitha këto mund t’i lexoni të përmbledhura në një intervistë ekskluzive dhënë portalit Arbresh.info.

Arbresh.info: Si e vlerësoni periudhën e luftës së UÇK-së dhe kontributin e Shqipërisë?

Mentor Nazarko: Unë i përmbahem asaj teze që më në fund kryeministri Isa Mustafa e pranoi si tezë themelore në një fjalim të ditëve të fundit. Është kjo një tezë që në fakt është edhe teza e AKR-së, është tezë e Behgjet Pacollit, sipas të cilës dy shtyllat e çlirimit të Kosovës, dy shtyllat e brendshme të çlirimit të Kosovës, janë përpjekja e Ibrahim Rugovës për ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës nëpërmjet rrugës paqësore, nëpërmjet kontakteve diplomatike dhe lufta e UÇK-ës me sakrifica, me teoritë e veta. Të dyja këto janë të rëndësishme, janë në një lloj lidhje simbiotike, komplementariteti, të cilat nuk mund t’i mendosh njërën pa tjetrën: vetëm njëra do të ishte e mangët pa tjetrën. Në këtë kuptim lufta e UÇK-ës, mbërriti në një moment kur rruga paqësore nuk mund të qonte në çlirimin e vendit, në çlirimin e Kosovës, pra lufta ishte e nevojshme për të rritur më tej ndjeshmërinë ndërkombëtare për fatin e Kosovës. Kjo luftë erdhi për ta detyruar bashkësinë ndërkombëtare të ndërhynte dhe për të shmangur një tragjedi sikur ajo e Bosnjës, ku vetëdija apo ndërgjegjja evropiane u plagos! Ju keni parasysh se si perëndimi asistoi pa ndërhyrë në një tragjedi si e Bosnjës! Ja ky ishte moment kyç në aktivizimin e UÇK-së si forcë ushtarake: rritja e ndjeshmërisë ndërkombëtare dhe bashkëpunimi me NATO-n.

Sigurisht UÇK-ja, ka edhe një cilësi tjetër të rëndësishme: ajo nuk rrëshqiti në krijime aleancash me natyre fetare që dhe ju afruan në atë kohë, pra ruajti boshtin pro-perëndimor të kombit tonë! tani ky moment fiton vlerë tjetër dhe është një moment i rëndësishëm. Pra UCK zgjodhi mbështetjen apo aleancën vetëm të perëndimit, vetëm me perëndimin. Është e njohur tashmë se ka pasur përpjekje të këtyre qarqeve ekstremiste me frymëzim fetar që nën shembullin e Bosnjës, edhe me një lloj tolerimi të Shqipërisë zyrtare të para viteve 97, u përpoqën të instaloheshin në Shqipëri dhe në Kosovë duke ofruar ndihmë për luftën. Por di se udhëheqësia e luftës i ka refuzuar me vendosmëri.

Për shtetin shqiptar duhet ta them që shteti shqiptar pa dallim, qeveria, presidenca, shërbimet informative, opozita në përgjithësi, populli shqiptar mbi të gjitha, kanë meritë sepse ndihmuan një element që ishte element kyç për luftën, ruajtja e esencës së kombit shqiptar. Me të gjitha mjetet që kishin në dispozicion, me shpirtin, me kontaktet diplomatike, me logjistikë.

Arbresh.info: Si u ruajt kjo esencë sipas jush?

Esenca e kombit shqiptar ruhet duke mos lejuar që shqiptarët që përzinte Millosheviqi me operacionin Patkoi të iknin nëpër Evropë dhe të shpërndaheshin pa kthim në Kosovë., Po të iknin, po të shpërndaheshin nëpër Europë, një popullsi aq e vogël 800 mijë vetë aq sa dolën jashtë Kosovës nga operacioni Patkoi, mund të mos të ktheheshin më. Ky ishte qëllimi i Milloshqeviqit duke i nxjerrë jashtë, që ata të zbraznin Kosovën nga shqiptarët dhe shteti shqiptar duke i pranuar, duke i ngritur kampet, populli shqiptar duke i hapur shtëpitë, krijuan mundësinë që menjëherë pas fitores së luftës shqiptarët e Kosovës të ktheheshin mbrapa. Kjo ishte edhe kërkesë e NATO-së, kjo ishte kërkesë edhe e perëndimit për Shqipërinë.

Arbresh.info: Zotri Nazarko, ju gjatë Luftës së Kosovës keni qenë këshilltar i presidentit të atëhershëm Rexhep Mejdani. Cili ka qenë kontributi i z. Meidani atë kohë?

Mentor Nazarko: Unë kam qenë këshilltar i një presidenti i cili, për shkak të një profili ndërkombëtar të spikatur mediatikisht që e ruajti gjatë Luftës në Kosovë, dmth shfaqjes në mediet kryesore të botës, në CNN, BBC, në emisionet më të rëndësishme të botës, për shkak të profilit të fortë ndërkombëtar ndoshta nuk është arritur të perceptohet qartë veçanërisht në Kosovë se ka kontribut të vlerësuar, që është Rexhep Meidani. Është një figurë që ka pasur rol kyç në zhvillimet e luftës në Kosovë, për disa arsye. Së pari sepse ishte një figurë që e njihte mirë Kosovën që në vitet ’79,’81 kur ka qenë ndër profesorët themelues të Fakultetit të Shkencave të Natyrës në Kosovë, pra njeri që ka ndihmuar në krijimin e inteligjencës së shkencave natyrore në Kosovë.

Së dyti për shkak të detyrës si president 5 vjet, pra pandryshueshmërisë së rolit institucional, ndërkohë që qeveritë socialiste u ndryshuan dy ose tre herë në atë periudhë, pra është dikush që ka ruajtur vijimësinë e shtetit shqiptar në atë periudhë, së treti për shkak të profilit të vetë ndërkombëtar. Rexhep Mejdani ishte dikush që si president vinte pas një karriere ndërkombëtare shkencore, pra ishte me një autoritet të gjithë-pranueshëm shkencor. Por mbi të gjitha ai ishte një patriot i dorës së parë, i cili në atë kohë ka kërcënuar se do fuste Shqipërinë në luftë nëse do të mbështetej ndarja e Kosovës, një tezë që filloi të qarkullonte gjerësisht në disa kancelari europiane, të cilat për shkak të presionit të qarqeve majtiste, apo partive të majta në qeveri, ishin gati ta pranonin këtë tezë, e cila do të shkatërronte esencën e kombit shqiptar në territoret e veta, por dhe do ndalonte bombardimin e NATO-s. Unë jam dëshmitar kur ai i tha kryeministrit italian D’alema që i kërkoi mendim rreth idesë së ndarjes: unë jam i gatshëm që në krye të popullit tim të hyj në luftë, nëse mbrohet kjo tezë! Ai ka paguar me qëndrimet e veta kombëtariste të cilat ishin gjithmonë një hap para tezës dominante ndërkombëtare, dhe këto qëndrime argumentoheshin në një mënyrë krejt unike në bashkëbisedimin e tij me botën, për shkak të formimit të tij shkencor, autoritetit të tij ndërkombëtar si shkencëtar, etj.

Në këtë kuptim, ai është dikushi që megjithëse në Kosovë, nuk njihet gjerësisht, nuk vlerësohet aq sa do duhej të vlerësohej, është dikush që ka vulën e vet në disa prej vendimeve më të rëndësishme që lidhen me Kosovën, që lidhen me mikpritjen e familjes kosovare. Ai ka marrë vendime që sot i atribuohen vetëm qeverisë së kohës, apo vetëm kryeministrit të kohës Pandeli Majkos, apo vetëm një figure, ndërkohë që e vërteta është krejt ndryshe. Unë jam dëshmitar i ardhjes së të ikurve të parë në zonën e Kukësit dhe Hasit, në një periudhë siç ka qenë, nëse nuk gaboj ka qenë muajt e parë të 1999, kur ne kemi qenë bashkë me kryeministrin Majko duke u kthyer nga Hasi. Diku në Fushëarrëz, Presidenti u njoftua me një aparat telefoni satelitor (asokohe nuk kishte telefon celular)) që në kufi kishin ardhur me mijëra shqiptarë nga Kosova. Pikërisht aty nga këshillimi i atypëratyshëm u mor vendimi që Shqipëria t’i pranojë të gjithë, pra ishte një vendim i pajtuar i kryeministrit me presidentin e Shqipërisë.

Arbresh.info: Sipas jush a ishte UÇK-ja atë botë e ndarë në dy apo më shumë taborre?

Mentor Nazarko: Sa i takon pyetjes që bëni ju mbi dy taborret në luftë, kjo është një çështje që i takon Kosovës. Nga sa di unë për shkak të pozicionit po edhe për shkak të leximeve të mia, sigurisht UÇK-ja ka pasur kontributin më të madh. Nuk di të them sa dhe qysh dhe nuk dua të përfshihem në polemika sepse mbi këtë çështje ka edhe një farë sekreti shtetëror i cili ngelet edhe sot dhe unë jam akoma besnik i këtij sekreti dhe sekreteve shtetërore të asaj kohe. Por, Shqipëria ka bërë çka është e mundur, autoritetet shqiptare kanë bërë çka është e mundur ta ndihmojnë Kosovën, ta ndihmojnë luftën. Natyrisht ka pasur edhe udhëheqës që mund ta kenë penguar por, kjo është një çështje që duhet zbulohet me hapjen e arkivave dhe unë mendoj që polemikat që zhvillohen sot deri diku janë të padrejta, e shkelin jo thjesht konceptin e sekretit shtetëror por fusin përçarje për një luftë që është monument i rëndësishëm i identitetit tonë kombëtar. Besoj se ndoshta janë bërë dhe gabime, shteti shqiptar mund të kishte bërë më shumë për të pajtuar dy krahët e luftës, UCK dhe FARK, por koha ishte e tillë dhe mund të jenë bërë gabime në vlerësime.

Arbresh.info: Polemikat e fundit rreth ish shefit të SHIK-ut shqiptar, zotit Klosi me disa politikanë në Kosovë, kanë bërë jo pak bujë në media, si e vlerësoni ju këtë ngjarje?

Mentor Nazarko: Unë mendoj që të dy palët kanë gabuar. Edhe zoti Klosi ka gabuar që…, si të thuash ka hyrë në konsideratë me karakter politik duke qenë se ai ka patur një rol të caktuar shtetëror. Por ndoshta tani ai duke mos qenë pjesë e institucioneve ia ka lejuar vetes. Pra ai ka gabuar që ka hyrë në këto polemika me udhëheqës politikë, qoftë me Mustafën, qoftë me zotin Majko, mendoj se është një gabim. Një shef shërbimesh që ka lënë detyrën, nuk duhet të hyjë në polemika të tilla, nuk do të duhej të tregojë një pjesë të asaj që ka bërë. Por natyrisht edhe kryeministri i tanishëm, Isa Mustafa ka gabuar duke e ndarë atë që ka bërë Klosi nga gjithë veprimtaria e Shqipërisë apo institucioneve shqiptare. Zoti Klosi nuk kishte fuqi të zhvillonte një veprimtari institucionale të mëvetshme, ai ishte nën urdhra të kryeministrit dhe presidentit, nuk mund të thuhet që ai i paska bërë shërbime Serbisë dhe këtë e ka bërë në mënyrë personale. Zoti Mustafa ka reflektuar një qasje ndarëse në lidhje me atë situatë, qasje që ka qenë e mëhershme dhe që më dukej se ka ndryshuar sot kur sheh sesi lideri i luftës Hashim Thaci përkulet para varrit të Rugovës dhe Isa Mustafa përkulet para varrit të Adem Jasharit. Me një fjalë ai lloj reagimi i zotit Mustafa vinte prej periudhës së marrëdhënieve të ashpra midis dy ndjeshmërive që ekzistonin në Kosovë për çështjen e luftës.

Arbresh.info: A e meriton zoti Klosi, statusin e veteranit të UÇK-ës, sipas juve?

Mentor Nazarko: Unë nuk e di pse ka ndodhur kjo, dmth cila është vlera reale e kësaj, në qoftë se është vlera e një medaljeje në kuptimin si të thuash karakter përkujtimor ose me karakter saktësisht përkujtimor atëherë me siguri ai ka kontribut të madh. Por ashtu si ai ka dhe plot të tjerë që s’janë dukur, që s’kanë mundësi të japin intervista, që kanë merita. Ka plot të tjerë shtetas të Shqipërisë që janë vrarë madje.

Arbresh.info: Mirëpo statusi i veteranit i jep benefite, i jep rrogë?

Mentor Nazarko: Unë nuk besoj që zoti Klosi ka nevojë për këto benefite, unë besoj që ai e vlerëson atë si lloj mirënjohje për atë kontribut që ka dhënë. Ndërkohë them që zoti Mustafa ka gabuar. Ka gabuar sepse ai ka prekur diçka relativisht të konsoliduar në Kosovë ku ka një lloj stabiliteti, ose një lloj mirëkuptimi reciprok i cili është arritur deri diku në lidhje me luftën dhe rolin e të dy krahëve politikë të saj. Ky mirëkuptim reciprok është arritur dmth, duke kapërcyer madje edhe modelin politik konfliktual të Shqipërisë. Kosova institucionale shtetërore, i pranon si themele të shtetësisë së vet, qoftë punën e Rugovës që ishte i vijës paqësore, qoftë sakrificën e Adem Jasharit. Kjo është pjekuri, pjekuri shoqërore, është pjekuri kombëtare dhe Kosova e ka arritur këtë, e dëshmon rregullisht këtë pjekuri. I nderon njëlloj të dy këto figura.

Zotëri Mustafa do duhej t’i mbahej këtij boshti. A mund të imagjinohet në ’99 që zotëri Thaçi të nderonte çdo përvjetor varrin e Ibrahim Rugovës? Kjo është një arritje, është një pjekuri. Zotëri Mustafa me atë prononcim që ka bërë e mendoj që ka gabuar ashtu siç mendoj që edhe vetë zoti Klosi nuk do të duhej të hynte në polemika, në konsiderata me karakteri politik.

Arbresh.info: Mirëpo zotri Klosin në njëfarë mënyre tërthorazi e akuzon edhe ish-kryeministri i Shqipërisë, Pandeli Majko?

Mentor Nazarko: Unë e di që midis atyre ka pasur përplasje në atë periudhë. Zoti Majko ka qenë kryeministër i ri në detyrë, nuk i ka ditur ato marrëveshje gojore që ishin bërë për ta mbështetur luftën e UÇK-ës, edhe në pikëpamje logjistike, dmth në pikëpamje të armatimit. Zoti Majko me siguri ka preferuar të ndjekë rrugën legjitime që do të thotë rrugën institucionale me, vendime me shkrim.

Nga sa kuptoj dhe ky ka qenë momenti i konfliktit, mes tyre, megjithëse siç thashë mbi këto gjëra ekziston ende koncepti i sekretit shtetëror dhe mendoj që duhet të ruhet. Por diferenca e qasjes midis dy rrugëve të mbështetjes së luftës: mbështetje si të thuash me një kontratë verbale apo me shkrim, kjo ka qenë mendoj burim i përplasjes së tyre. Unë mendoj që qasja e mbështetjes pa angazhim institucional dmth, me shkrim ka qenë qasje e drejtë, qasje perëndimore sepse në atë kohë ka qenë një imponim i NATO-ës, i bashkësisë perëndimore që Shqipëria ta ndihmojë çlirimin e Kosovës, por që Shqipëria nuk duhet të përfshihet zyrtarisht në konflikt. Pra, Shqipëria nuk duhet të tregonte publikisht se është duke e mbështetur luftën sepse ky fakt, i hiqte të drejtën NATO-ës për të ndërhyrë në territorin e Kosovës, sepse konflikti do të merrte natyrën e një përplasjeje midis dy shteteve jo anëtare, dhe nëse NATO do merrte anën e Shqipërisë, atëherë dhe Rusia do duhej të angazhohej ushtarakisht në krah të Serbisë.

NATO, ka ndërhyrë në territorin e Kosovës edhe me njëfarë tolerimi të heshtur të rusëve, me rolin e matur të Presidentit të kohës Boris Jelcin, presidentit rus më properëndimor sepse është përdorur argumenti që në oborrin rreth e përqark territorit të NATO-ës ka konflikt dhe NATO kishte detyrimi të përpiqej ta stabilizonte këtë konflikt për arsye humanitare.

Pra mbërritëm teka argumenti i dytë. NATO mbronte idenë së se po ndërhynte në Kosovë sepse po shkeleshin masivisht të drejtat e njeriut. Ky ishte argument i të drejtës humanitare që NATO e përdori për të justifikuar bombardimet. Nëse Shqipëria do të përfshihej zyrtarisht në konflikt, pra të fuste institucionet e shtetit, të bënte marrëveshje me shkrim për armatosje, kjo i jepte të drejtë Serbisë që të akuzonte NATO-n, që po përfshihej në një konflikt midis dy shteteve. Kuptoj, ose supozoj se ky është ky burimi midis përplasjes së asaj kohe, përplasje që është kapërcyer shumë shpejt. Zoti Majko, pasi që ka marrë detyrën është informuar nga partnerët ndërkombëtarë, është informuar nga presidenti që kjo mbështetje shumë e rëndësishme është një zotim kombëtar jo me shkrim, dhe ka qenë plotësisht në sintoni me qasjen shtetërore në përgjithësi duke patur atë kontribut të njohur në krye të qeverisë. Zoti Majko ka luajtur sigurisht një rol të rëndësishëm në atë periudhë, pavarësisht mungesës së eksperiencës apo ndonjë roli jo konstruktiv të njerëzve të caktuar në qeverinë shqiptare, apo në institucione.

E gjitha kjo është normale në një shtet si yni, dhe në një situatë aq problematike si ajo. Mbaj mend se Presidenti Meidani përdorte në bashkëbisedimin me miqtë ndërkombëtarë për të shpjeguar vështirësitë e situatës se ne gjendemi në të njëjtën situatë sikur Kinës t’i kishin zbarkuar në të njëjtën kohë mbi 10% e popullsisë së vet, dmth afro 100 milionë në atë periudhë. Ishte një numër i madh njerëzish që u gjendën në territorin tonë, Shqipëria sa kishte dalë nga konflikti i brendshëm i 1997.

Arbresh.info: Përse jo me shkrim?

Jo me shkrim sepse mbështetja me shkrim do ta ekspozonte luftën që po bëhej në Kosovë, luftën që po bënte NATO, si njëanshmëri eNATO-s, si mbështetje e shqiptarëve,e kombit shqiptar, të Shqipërisë dhe popullit shqiptar të Kosovës.

Supozoj se ky është burimi i këtij konflikti personal. Mund të ketë edhe arsye personale të tjera që nuk ja vlen t’i komentoj unë në këtë përplasje mes tyre por, zoti Majko ka meritat e veta, ashtu edhe si zoti Klosi ka meritat e veta, aq më tepër asnjeri prej tyre nuk mund të përfliten në mënyrë negative. Në atë periudhë të gjithë kanë bërë gabime, shumë njerëz mund të kenë bërë gabime, edhe vetë Rugova mund të ketë bërë gabime, i gjendur në rrethana të caktuara pengu politik, apo pengu ushtarak, por kur i gjykojmë figurat historike do të duhej t’i gjykojmë në tërësi, pra në atë që kanë bërë gjatë gjithë aktivitetit të tyre dhe jo nga episode të veçanta.

Arbresh.info: Ju disa herë i përmendët sekretet shtetërore që ndoshta nuk bën të dalin kaq shpejt, si e vlerësoni ju vrasjen e Ahmet Krasniqit dhe zbardhjen e kësaj vrasje, që deri më tani ka mbetur pezull?

Mentor Nazarko: Shikoni, kjo është një vrasje sigurisht e rëndë që ka ndodhur në territorin e Shqipërisë. Unë nuk di arsyet e vërteta të vrasjes. Sigurisht, imagjinoj që dy krahët e luftës mund të kenë pasur përplasje të tilla që të kenë quar edhe tek ekzekutimet, por nuk ka ende një hetim, një vendim gjyqësor që ta vërtetojë. Zoti Berisha, pas asaj çka ndodhi, ka qenë 8 vjet në pushtet dhe mund të kishte ndihmuar në zbardhjen e vrasjes, megjithëse zbardhja është atribut i prokurorisë. Unë nuk mund të pranoj siç bëjnë rëndom sot dhe në Kosovë dhe në Shqipëri se e ka vrarë ky apo ai. Ata që e dinë si ka ndodhur vrasja duhet të denoncojnë në prokurori.. Edhe në logjikën e asaj që ju thashë nuk mundet të përdoren gabimet e asaj kohe për të nxitur ndarje midisi fraksioneve, partive politike në kohën e sotme. Ato janë episode të dhimbshme, edhe me natyre kriminale, siç ishte vrasja e zotit Krasniqi, të cilat duhet të zbulohen nga drejtësia, por nuk duhet të përdoren për të ushqyer polemikat e sotme. Nuk duhet përdorur për të ushqyer ndarjen politike të sotme.

Arbresh.info: Por mendoni që shteti shqiptar herët a vonë duhet t’i hetojë këto gjëra?

Mentor Nazarko : Shteti shqiptar, përkatësisht prokuroria e ka hetuar, dhe do të duhej ta hetojë nëse gjenden fakte apo dëshmi të reja. Por në qoftë se prokuroria nuk ka gjetur fakte, kjo s’do të thotë që të flitet veresie për krime të tilla. Nga sa di, jo në Shqipëri, por në gjithë botën ka raste me karakter politik të cilat nuk janë zbuluar. Në këtë kuptim edhe në këtë vrasje nuk janë zbuluar autorët. Nuk di, nuk jam ekspert i kriminalistikës që të them kush e ka vrarë, por mendoj që gabojnë të gjithë ata njerëz të cilët thonë, flasin politikisht se e ka vrarë ky ose ai, drejtojnë gishtin në kohën kur i vetmi institucion që mundet ta zbulojë këtë është Prokuroria. Në këtë kuptim kjo është rruga që duhet ndjekur për ta zbuluar të vërtetën dhe jo të përdoret një çështje e tillë kaq e dhimbshme për të ndarë pjesët politike, krahët politikë të luftës që sot janë alternativa politike.

Kosova ka arritur një pjekuri, ka arritur një lloj ekuilibri, një lloj qetësimi nga plagët e luftës dhe nuk ka asnjë interes të thellojë përçarjen mes veti. Interesi është vetëm i Serbisë që brenda Kosovës të futen kësi përçarje. Kosova nuk i ka disa prej plagëve që i ka shoqëria pluraliste e Shqipërisë ku konfliktualiteti politik shpeshherë arrin në nivele banale. Kosova nuk ka pse të kopjojë atë model të shëmtuar, banal, të të bërit politikë që e ka Shqipëria, në këtë kuptim duhet qetësi, duhet qasje institucionale, qasje ligjore dhe disa probleme duhet të ballafaqohen kur të vijë koha dhe jo paraprakisht./(VAZHDON)/Arbresh.info/

Intervistoi: A. Jashari