Analizë nga Instituti Ndërkombëtar për Studimet e Lindjes së Mesme dhe Ballkanit (IFIMES), me seli në Lubjanë.

Ndërsa lufta ruso-ukrainase hyn në vitin e saj të tretë, ka një pritje të konsiderueshme në të gjithë Evropën për zgjidhjen e saj, duke pasur parasysh numrin e konsiderueshëm njerëzor dhe material nga të dyja palët. Shumë pikëpyetje ngrihen mbi Evropën në lidhje me këtë luftë të zgjatur, e cila shpërtheu papritur në pragun e kontinentit. Kryesorja ndër këto shqetësime është se si do të përfundojë lufta në dymbëdhjetë muajt e ardhshëm, dhe veçanërisht – a do të vazhdojë Evropa të mbështesë Kievin zyrtar. Sa kohë mund të vazhdohet mbështetja financiare për Ukrainën? Çfarë ndikimi mund të kenë zgjedhjet e ardhshme presidenciale në SHBA në fund të vitit, veçanërisht nëse fiton republikani Donald Trump? A ekziston mundësia e përfundimit të luftës para vitit 2025? Kryesorja mbetet pyetja – për sa kohë Evropa mund të insistojë efektivisht në mbështetjen e saj financiare për Ukrainën?

Që nga fillimi i konfliktit, BE-ja dhe vendet e saj anëtare i kanë ofruar Ukrainës një total prej 96 miliardë dollarësh në ndihmë financiare, ushtarake dhe humanitare. Më 1 shkurt 2024, liderët evropianë ranë dakord të ndajnë deri në 54 miliardë dollarë për të mbështetur nismat e rimëkëmbjes, rindërtimit dhe modernizimit të Ukrainës, së bashku me përpjekjet e saj për të zbatuar reformat thelbësore për anëtarësimin e saj të ardhshëm në BE deri në vitin 2027. Për rrjedhojë, angazhimet financiare kumulative nga BE-ja tejkalojnë 150 miliardë dollarë. Ndërkohë, Mbretëria e Bashkuar ka premtuar mbi 15 miliardë dollarë për Ukrainën që nga viti 2022, ndërsa Shtetet e Bashkuara kanë shpenzuar tashmë 66 miliardë dollarë, me 60 miliardë dollarë shtesë të destinuara për ndihmën e ardhshme.

Zgjidhja e këtij konflikti mbetet e pakapshme dhe shpenzimi i shumave të mëdha për Ukrainën mund të bëhet politikisht i paqëndrueshëm për qeveritë perëndimore që mbështesin vendin. Presionet politike në lidhje me shpenzimet ka të ngjarë të bëhen më të theksuara në prag të zgjedhjeve të ardhshme të Parlamentit Evropian (PE) në qershor 2024, së bashku me zgjedhjet parlamentare kombëtare në disa vende, duke përfshirë Mbretërinë e Bashkuar, një aleat kyç i Ukrainës.

Politika e BE-së pas zgjedhjeve të Parlamentit Evropian më 6-9 qershor 2024?

Votuesit e 27 e vendeve anëtare të Bashkimit Evropian do të marrin pjesë në zgjedhjet e Parlamentit Evropian më 6-9 qershor, duke zgjedhur 720 anëtarë të Parlamentit Evropian. Sondazhet sugjerojnë që partitë ekstremiste të krahut të djathtë janë të gatshme të bëjnë përparime të rëndësishme në këto zgjedhje.

Historikisht, Parlamenti Evropian ka qenë i dominuar nga parti nga qendra më e gjerë, e përbërë nga Partia Popullore Evropiane (EPP) në të djathtë, Aleanca Progresive e Socialistëve dhe Demokratëve (SD) në të majtë dhe liberali Rinovo Europe-ALDE.

Këto tri grupe aktualisht mbajnë 60% të vendeve në Parlamentin Evropian. Megjithatë, është e sigurt se kjo aleancë do të humbasë një numër të konsiderueshëm mandatesh për të djathtën ekstreme, duke zhvendosur kështu balancën e parlamentit të ri drejt spektrit të djathtë.

Përbërja e Parlamentit të ardhshëm Evropian jo vetëm që do të ndikojë në rrjedhën e luftës në Ukrainë dhe marrëdhëniet me Rusinë, por gjithashtu do të ndikojë në të ardhmen e politikës së përbashkët evropiane të mbrojtjes. Për më tepër, mund të ndikojë në çështjen e zgjerimit të anëtarësimit në BE, duke e bërë gati të pamundur pranimin e shteteve të reja anëtare.

Zgjedhjet po vijnë në një kohë kur BE-ja është gati të shqyrtojë mundësinë e vazhdimit ose reduktimit të ndihmës financiare për Kievin. Çështja e mbrojtjes së përbashkët evropiane do të jetë gjithashtu një temë kryesore në këto zgjedhje, veçanërisht pasi Donald Trump konfirmoi se Shtetet e Bashkuara do të mbrojnë shtetet evropiane nëse janë të gatshme të paguajnë çmimin dhe të rrisin shpenzimet e mbrojtjes.

Ajo që shqetëson më shumë Kievin është e ashtuquajtura “lodhja e Ukrainës”, që tregon një rënie të simpatisë dhe mbështetjes nga publiku më i gjerë në vendet e BE-së. Zgjedhjet e fundit në Holandë dhe Sllovaki kanë rezultuar tashmë në një rënie të mbështetjes, me Sllovakinë që ndaloi një paketë të konsiderueshme ndihme për Ukrainën, ndërsa Holanda mund të mos përmbushë premtimin e saj të kahershëm për të dorëzuar avionët F-16.

Politika e Polonisë ndaj Ukrainës

Negociatat e tensionuara janë duke u zhvilluar në BE me Hungarinë dhe vendet e tjera anëtare në lidhje me ndihmën për Ukrainën. Hungaria ka marrë anën e Rusisë, ndryshe nga pjesa tjetër e BE-së, dhe synon të ndalojë plotësisht ndihmën për Ukrainën.

Pasi ofroi fillimisht mbështetje dhe ndihmë të konsiderueshme për Ukrainën në fillim të konfliktit me Rusinë, ish-kryeministri polak, Mateusz Morawiecki, njoftoi në shtator 2023 se vendi i tij do të ndalojë së armatosuri Ukrainën për t’i dhënë përparësi forcimit të forcave të saj të mbrojtjes. Ky vendim përkoi me një mosmarrëveshje të vazhdueshme ndërmjet dy vendeve për eksportin e drithërave ukrainase, duke bërë që Ukraina të kërcënojë me veprime ligjore kundër Polonisë me Organizatën Botërore të Tregtisë (OBT). Polonia kishte ofruar mbështetje për Kievin në rreth tre miliardë euro, duke përfshirë pajisje ushtarake me vlerë 1.5 miliard euro.

Qeveria e re polake, e zgjedhur në dhjetor 2023, i është rikthyer kursit evropian. Kryeministri i ri i Polonisë, Donald Tusk, një politikan me përvojë evropiane dhe ish-president i Këshillit Evropian (2014-2019), vizitoi Berlinin dhe Parisin në shkurt 2024 për të forcuar bashkëpunimin në politikën e jashtme evropiane. Së bashku me Gjermaninë dhe Francën, qeveria polake aktivizoi formulën “Trekëndëshi i Weimarit”, duke forcuar më tej bashkëpunimin në politikën e jashtme dhe atë të sigurisë. Formula “Trekëndëshi i Weimarit”, e krijuar në 1991, është një aleancë midis tri vendeve që synon të bashkëpunojë për çështjet evropiane.

Zgjedhjet presidenciale të Shteteve të Bashkuara janë caktuar për 5 nëntor 2024

Presidenti amerikan, Joe Biden, po përballet me vështirësi në kalimin e një pakete ndihme financiare për Ukrainën përmes Kongresit Amerikan. E më sfiduese për Ukrainën është kthimi i mundshëm i ish- presidentit Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë vitin e ardhshëm.

Trump nuk e ka artikuluar qartë politikën e tij ndaj Ukrainës, përveç pretendimit të tij se ai mund t’i japë fund luftës brenda 24 orëve. Retorika e tij kundër NATO-s është e njohur, së bashku me përçmimin e tij të përgjithshëm për institucionet evropiane dhe admirimin e tij befasues për presidentin rus, Vladimir Putin. Tashmë ka një shqetësim në rritje në BE për rikthimin e mundshëm të Trump në krye të Shteteve të Bashkuara. Ndërsa implikimet financiare të një administrate tjetër Trump mbeten të pasigurta, është e kujdesshme të parashikohet skenari më i keq për Ukrainën, ku ushtria e tyre po humbet vrullin e terrenit dhe pritet që Trump të vendosë të ndalojë miliarda ndihma për Ukrainën. Kjo është një perspektivë shqetësuese për politikën evropiane të mbrojtjes, e cila tashmë beson se Putini po kalon kohën e tij dhe po përpiqet t’i kalojë Perëndimit. 12 muajt e ardhshëm janë vendimtarë për aleatët evropianë të Ukrainës, pasi është evidente se interesi i Evropës qëndron në pengimin e Putinit që të fitojë këtë luftë.

Në prag të zgjedhjeve presidenciale në SHBA, në mënyrë të pashmangshme do të ngrihen shqetësime për implikimet për sigurinë evropiane nëse Shtetet e Bashkuara mungojnë. Duke pasur parasysh se siguria e Ukrainës është e lidhur drejtpërdrejt me sigurinë më të gjerë evropiane, çështja se si të mbështetet Kievi mbetet parësore. Qëllimi afatgjatë i Evropës është të arrijë një pavarësi më të madhe sigurie nga Uashingtoni, i cili del nga politika transatlantike e SHBA-së.

Gjatë 12 muajve të ardhshëm, Brukseli do të fillojë të eksplorojë mundësinë e përdorimit të aseteve të ngrira ruse për të financuar Ukrainën. Ndërsa këto fonde nuk mund të përdoren ligjërisht për të blerë armë, ato mund të përdoren për të mbuluar kostot e reparacioneve. Diplomatët kanë frikë se krijimi i një precedenti për përdorimin e aseteve të ngrira për të mbledhur fonde për luftërat e huaja mund të inkurajojë vende si Kina që të ndjekin shembullin e tyre në konfrontimet e tyre me Perëndimin, veçanërisht pasi Pekini miratoi një ligj të ri vitin e kaluar që lehtëson veprime të ngjashme që përfshijnë asete të huaja brenda Kinës.

Edhe nëse Dhoma e Përfaqësuesve e SHBA-së miraton një shtesë prej 60 miliardë dollarësh për të mbështetur Ukrainën, ka pak gjasa për të ndaluar ofensivën ruse ose për të penguar Rusinë nga vazhdimi i kësaj lufte.

A është vetëm çështje kohe që ish-presidenti Donald Trump të kthehet në Shtëpinë e Bardhë? Çfarë do të bëjë në një mandat të dytë, çfarë mësimesh ka nxjerrë dhe çfarë gabimesh do të shmangë përsëritjen? Trump nënçmon politikat e Presidentit Biden, por pa paraqitur alternativa. Kjo përfshin akuzat kundër administratës amerikane për dorëzimin e Ukrainës në Rusi dhe kritikën e tij kundrejt vendimit të Biden për të mos vendosur trupa atje, edhe pse kuptohet gjerësisht se as Trump nuk do të dërgojë trupa. Trump nuk ka gjasa t’i ngarkojë amerikanët me angazhime të konsiderueshme financiare. Në vend të kësaj, ai do të kërkonte të gjente një zgjidhje praktike duke pranuar lëshimet e nevojshme nga Ukraina dhe duke negociuar bazuar në to.

Trump nuk ndan të njëjtat besime në parime dhe vlera si evropianët, si liria dhe sovraniteti i Ukrainës dhe justifikime të tjera që nuk përputhen me prioritetet apo llogaritjet e tij. Ai ndoshta do të angazhohet me Putinin për të diskutuar zgjidhjen e krizës, e cila ka të ngjarë të vijë në kurriz të Ukrainës, pasi asaj i mungojnë ndikimet thelbësore që kanë rëndësi për Trumpin dhe natyrën e tij oportuniste.

Shtetet e Bashkuara janë një komb i qeverisur nga institucione që kanë ndikim të rëndësishëm në vendimmarrje, të pavarura nga interesat partiake apo agjendat individuale. Këto institucione shpesh zbutin tekat e presidentëve dhe administratave amerikane, veçanërisht nëse ata perceptojnë një kërcënim të vërtetë për sigurinë kombëtare të SHBA-së, siç u demonstrua disa herë gjatë presidencave të Barack Obamës dhe Donald Trump. Edhe kur administrata amerikane vepron në përputhje me interesat e saj, në fund të fundit janë qendrat vendimmarrëse amerikane ato që kanë fjalën e fundit. Prandaj, nuk ka frikë reale se një president i ardhshëm amerikan do të komprometonte shtetësinë dhe integritetin e Ukrainës.

A është status quo-ja ‘skenari korean’ për ndalimin e konfliktit në Ukrainë?

Pavarësisht mohimit të diskutimeve nga Rusia për “skenarin korean”, ai paraqet një zgjidhje të dobishme për Moskën për disa arsye. Konflikti rus me Ukrainën ka qenë në një gjendje acarimi prej muajsh. “Skenari korean” i garanton Rusisë ruajtjen e territorit që ka pushtuar në Ukrainën lindore dhe jugore, si dhe fortifikimin e pozicioneve të saj përgjatë vijës kufitare prej rreth 1000 km.

“Skenari korean” ose “paraleli i 38-të” zakonisht quhet zgjidhja e arritur pas Luftës Koreane (1950-1953) përgjatë vijës së armëpushimit midis Koresë së Veriut dhe Koresë së Jugut, ku një zonë e çmilitarizuar shtrihet midis dy Koreve. Megjithatë, ky skenar nuk përfshinte nënshkrimin e një marrëveshjeje paqeje ndërmjet dy vendeve, duke i mbajtur ato në luftë që nga viti 1953.

Nëse ky skenar zbatohet përgjatë vijave ekzistuese të betejës dhe në negociatat e ardhshme të paqes, Ukraina do të humbasë afërsisht 100,000 kilometra katrorë drejtpërdrejt. Ajo do të ndahet në dy pjesë, me të parën nën kontrollin e Rusisë, duke përfshirë rajonet jugore dhe juglindore, duke përfshirë gadishullin e Krimesë të aneksuar nga Moska në 2014. Krijimi i një zone të çmilitarizuar disa kilometra të thellë do të siguronte një armëpushim. Vendosja e forcave paqeruajtëse përgjatë vijave të demarkacionit do të ishte e nevojshme për të krijuar këtë zonë të çmilitarizuar. Duke pasur parasysh rrethanat aktuale, vendosja e forcave të NATO-s në Ukrainë është thelbësore për të garantuar sigurinë e Ukrainës.

Më 26 shkurt 2024, presidenti francez, Emmanuel Macron, deklaroi se ai nuk përjashton mundësinë e vendosjes së trupave tokësore franceze në Ukrainë. Pas përfundimit të konferencës për ndihmën për Ukrainën në Paris, Macron shtoi se të gjitha opsionet janë në tavolinë për të parandaluar që Rusia të fitojë luftën kundër Ukrainës. Megjithatë, disa anëtarë të NATO-s, duke përfshirë Shtetet e Bashkuara, Gjermaninë dhe Mbretërinë e Bashkuar, e hodhën poshtë me shpejtësi këtë propozim. Ky zhvillim ngre pikëpyetje nëse sugjerimi i presidentit francez sinjalizon fillimin e përpjekjeve për vendosjen e linjave demarkuese të ngjashme me skenarin korean.

Ukraina nuk do të pranojë asnjë formulë për ngrirjen e konfliktit të ngjashëm me “skenarin korean” nëse mbështetja perëndimore nuk pushon plotësisht. Kjo nuk pritet të ndodhë shpejt pasi Evropa ende e konsideron Ukrainën linjën e saj të parë të mbrojtjes.

Një nismë e re turke për paqen u njoftua në margjinat e Forumit Diplomatik të Antalias më 3 mars 2024, pas një takimi ndërmjet ministrit të jashtëm turk dhe atij rus, Hakan Fidan dhe Sergei Lavrov. “ Ne mendojmë se është koha për të filluar një dialog për një armëpushim,” tha ministri i jashtëm turk, Fidan. Kjo shtron pyetjen nëse nisma e Turqisë vazhdon nismën afrikane nga korriku 2023, apo përputhet me vizionin e Macron për t’i dhënë fund konfliktit.

Rusia është në favor të ngrirjes së konfliktit dhe status quo-së

Udhëzuesi kryesor i politikës së Putinit në vitin 2024 është ruajtja e status quo-së në frontin ukrainas. Ekspertët gjeopolitikë dhe ushtarakë nuk parashikojnë një ofensivë të madhe nga Kremlini, të paktën jo në gjysmën e parë të vitit. Kjo qasje është fuqimisht e justifikuar nga këndvështrimi i tyre. Moska nuk sheh nevojën për të ndryshuar vijën aktuale të demarkacionit të luftës, pasi një veprim i tillë mund të prishë balancën ekzistuese të pushtetit.

Në rrethanat aktuale, Moska e ka pozicionuar veten disi në mënyrë të favorshme në “luftën e acarimit”. Rrjedhimisht, fokusi i saj është në zgjerimin e përçarjes ndërmjet shteteve perëndimore mes pakënaqësisë në rritje evropiane. Rusia parashikon që disa vende të tjera do të ndjekin shembujt e Sllovakisë, Hungarisë dhe Holandës në zbutjen e retorikës së tyre ndaj Moskës.

Në të njëjtin kontekst, rusët janë të vetëdijshëm se rezervat perëndimore kanë mbaruar me armë dhe municione, që do të thotë se kostot e furnizimit për Ukrainën do të përshkallëzohen në fazën e ardhshme. Ky zhvillim po nxit disa vende perëndimore të favorizojnë krijimin e një industrie të përbashkët të mbrojtjes me Kievin si një alternativë ndaj dërgesave të armëve ushtarake dhe teknologjisë së prodhuar në vendet e NATO-s. Madje, ka një konsideratë në lidhje me përfshirjen e mundshme të shteteve të Ballkanit Perëndimor, duke shfrytëzuar kapacitetet e tyre të zgjeruara, në prodhimin e municioneve shumë të nevojshme për Ukrainën.

Për Rusinë, ngërçi në konflikt shërben si një bazë thelbësore për nxitjen e mosmarrëveshjeve të brendshme brenda Ukrainës, të cilat mund të intensifikohen me afrimin e datës së zgjedhjeve presidenciale të Ukrainës, zgjedhje që janë vonuar deri më tani. Mandati i presidentit ukrainas, Volodymyr Zelensky, skadon në maj 2024. Sipas kushtetutës, zgjedhja e kreut të ri të shtetit në Ukrainë duhet të bëhet të dielën e fundit të marsit, por për shkak të luftës, procesi zgjedhor nuk ka gjasa të nisë.

Ekspertët nuk parashikojnë një zgjerim të konfliktit ushtarak para mesit të vitit dhe çdo përshkallëzim i tillë ka të ngjarë të lidhet me (ç)rregullin e brendshëm në Ukrainë. Vlerësimet e përgjithshme tregojnë se tremujori i fundit i vitit 2024 do të jetë vendimtar në përcaktimin e fatit të luftës ruso-ukrainase./rtk