Kosova, shteti më i ri i Europës, festoi pavarësinë e saj, por populli ka pak arsye për të festur.

Fajin e bartin kryesisht qeveritë e njëpasnjëshme dhe një elitë e korruptuar grabitqare, shpesh e ndihmuar edhe nga bashkësia që është më e interesuar në stabilitetin e saj , sesa në çdo gjë tjetër, e lumtur që mbyll një sy karshi problemeve demokratike me të cilat përballet Kosova.

Unë kam qenë në Kosovë në ditën e shpalljes së pavarësisë, në vitin 2008. Të gjithë e dini se kjo ditë do të vinte. Pyetja më e madhe  nuk ishte se kur do të ndodhte, por çfarë do të ndodhte një ditë më pas.

Për mua tri gjëra ishin absolutisht të qarta.

E para ishte që pavarësia e Kosovës ishte e drejtë dhe e pamohueshme, nuk kishte alternativa tjera. Seria e ngjarjeve që ju shkaktua shqiptarëve etnikë në pjesën më të madhe të shek. 20-të, sidmos pasi lideri serb Slobodan Millosheviç hyri në skenë në fund të viteve 1980, do të thoshte se Kosova kurrë nuk do të ishte më pjesë e Serbisë apo e Jugosllavisë.  Kjo u bë më e qartë pas dëbimit të dhunshëm në dimrin dhe pranverën e vitit 1999, sapo filloi edhe intervenimi i NATO-s. Për më tepër, në negociatat për statusin përfundimtar të Kosovës, Serbia rrallë vendoste ndonjë gjë kuptimplote në tavolinë, dhe kur u bë, zakonisht ishte tepër vonë për t’u marrë seriozisht. ( Më pas, Serbia refuzoi të njoh Kosovën si shtet të pavarur në OKB, pasi kishte mbështetjen e Rusisë.)

Së dyti, shqiptarët etnikë gabimisht supozonin se pavarësia do të zgjidhë të gjitha problemet e tyre, sikurse sugjeruan gabimisht politikanët e tyre, pasi besonin se kjo të dërgonte në investime, punë dhe prosperitet ekonomik.

Së fundmi, dhe më depresive, përderisa dëgjoja fjalimet “ që kishin hyrë turshi” të sundimtarëve të atëhershëm të Kosovës, ishte e qartë se ata nuk ishin të denjtë për atë punë. Nervoz sikurse ishin, dukej që ata e dinin drejtimi i shtetit nuk ishte gjë e thjeshtë. Pas nëntë viteve të administratës së OKB-së dhe rritjes së fitimeve për politikanët përmes korrupsionit dhe kapjes së shtetit, iu përshtat politikanë përmes korrupsionit dhe kapjes së shtetit, pavarësisë dhe sundimit të ligjit që njerëzit e zakonshëm kishin shpresuar, mund të jetë e keqe për biznesin.

Sidoqoftë, Kosova mori një flamur të ri dhe të zakonshëm që askush nuk e pëlqente, as himnin kombëtar pa fjalë, nuk kishte hartë rrugore postmoderne për shtetësi dhe një të ardhme të pasigurtë.

Shumë prej rregullave themelore të Kosovës, për fat të keq, janë ende përreth. Një dekadë trajnimi në vendin e punë ka bërë për të ndihmuar.

Kosova ende lëngon mes një shteti normal dhe jonormal.

Edhe para se të fillonin festimet e vitit 2018, Kosova po merrte lajme të këqija. Në fund të tetorit, një vend tjetër (Suriname) revokoi njohjen e Kosovës. (Beogradi u gëzua ndërkohë që Ministria e Jashtme në Kosovë tha se vendimi ishte i paligjshëm).

Në nentor, disa njerëz, përfshirë liderin e partisë më të madhe të opozitës, Lëvizja Vetëvendosja! u arrestua për shkak të hedhjes së gazit lotsjellës në Parlamend, përderisa protestonin ndaj mosmarrëveshjeve të reja të dizajnuara për të normalizuar marrëdhëniet me Serbinë.

Në dhjetor, ish-udhëheqësi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) dhe tani kryeministri Ramush Haradinaj, dyfishoi pagën e tij, një vendim që ai e mbrojti duke thënë se ai kërkonte rroba më të mira: “Unë jam i detyruar të vishem me kravatë. Më duhen këmisha”.

Në janar, Parlamenti i Kosovës u zhvendos për të bllokuar Gjykatën Speciale, me këmbënguljen e BE-së dhe SHBA-ve, për të gjykuar krimet e luftës para dhe pas konfliktit të vitit 1999.

Edhe më shumë shqetësuese, ishte vrasja e Oliver Ivanoviqit në veri të Mitrovicës.

Vrasja e politikanit serb i ka bërë negociatat më të ndjeshme mes Beogradit dhe Prishtinës dhe çelësi i zgjidhjes së problemeve me qeverinë e Kosovës, me gjasë do të nxjerr probleme të reja. Një gjë është e qartë, përfituesit e vrases së Ivanoviqit janë kriminelët të cilën përfitojnë nga mosfunksionimi i ligjit në veri.

Pengesat e fundit janë përkeqësuar nga problemet afatgjata që kanë qenë të dukshme që nga viti 2018. Për shembull, shumica e popullsisë është e papunë dhe jeton në varfëri. Niveli i lartë i papunësisë së të rinjëve është ndër më të lartat në botë, ivenstimi i huaj nuk ndodh, dhe tani nuk ka mbetur asgjë për të shitur. Kosova importon pothuajse gjithçka që konsumon. Remitancat nga një diasporë jashtëzakonisht bujare janë ndër më të lartat në Evropë.

Qeveritë e njëpasnjëshme kanë ngulur klientelizmin duke shpenzuar paratë si të çmendur në shërbimin civil dhe duke u angazhuar në projekte të korruptuara të infrastrukturës, veçanërisht në projekte të kushtueshme të autostradës, të cilat neglizhonin nevojat reale të Kosovës në arsim dhe kujdes shëndetësor.

Shqiptarët dhe serbët mund të faleshin edhe nëse mendonin se orët e tyre ishin ndaluar. Trazirat civile u shmangën vetëm sepse shumë njerëz u larguan, kryesisht si emigrantë ekonomik në BE. Një kartë e zymtë e raportit u keqësua, duke qenë se Kosova merr më shumë para për kokë banori nga BE-ja se çdo vend tjetër ballkanik.

Të jesh i drejtë, përderisa elitat qeverisëse janë fajtorë kryesorë, bashkësia ndërkombëtare nuk mbetet pa u qortuar.  Në vend të dhënies së pavarësisë në vitin 1999, pas ndërhyrjes së NATO-s, Kosova mori nëntë vjet të administratës së Kombeve të Bashkuara.

Në atë kohë, akush nuk mund të kishte imagjinuar madje se një administratë e përkohshme mund të zgjaste aq gjatë.

OKB-ja nuk arriti të fut një ndjenjë të llogaridhënies apo respektit për demokracinë.  Bamirësit ndërkombëtare hudhën thjeshtë perfum dhe asgjë më shumë.

Fajësimi i pandalëshëm mes zyrtarëve vendas dhe atyre ndërkombëtarë u bë i lodhshëm. Përderisa shteti i paqëndrueshëm dhe më një të ardhme aspak të artë, njerëzit në Kosovë i janë nënshtruar në krize të thellë ekzistenciale.

I nxitur nga Shtetet e Bashkuara, e cila ishte duke u lodhur nga zvarritja e BE-së, filluan edhe bisedimet mbi statusin përfundimtar të Kosovës.

ë vitin 2007, ish presidenti finlandez Marti Ahtisaari paraqiti atë që njihej si Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës. Megjithëse plani nuk e rekomandonte zyrtarisht pavarësinë, në një letër që mbulonte, Ahtisari bëri thirrje për një periudhë të mbikqyryr nën BE-në dhe jo nën OKB-në.

pra, 10 vite më parë, Kosova kaloi nga një protektorat nën OKB-në në një lloj tjetër protektorati, atë të BE-së.

Plani i Ahtisaarit, i cili pak a shumë u bë kushtetutë e Kosovës, vështirë se kuptohet dhe është pothujase i pamundur për t’u zbatuar duke pasur parasysh synimet e larta për multietnicitetin dhe ardhjen e postnacionalizmit. Fakti që pala shqiptare u pajtua me atë, kur nuk ishte një marrëveshje e veçantë, mbështetej në nocionin që pavarësia duhet të merret me çdo çmim.

Plani u bazua në atë që njerëzit prisnin nga bota që të shfaqej në vitet e ardhshme, mbi trumfin liberal kozmopolit. Por gjërat ndryshuan në mënyrë dramatike. Shteti u tregua më elastik, duke shfaqur modele të reja dhe imponuese të shfaqura sikurse nga populzimi autoritar i Victor Orban i Hungarisë dhe Recep Tayyip Erdogan në Turqi.

Pra, ku po e lë kjo situatë Kosovën?

Shtetet e Bashkuara vazhdojnë të kenë ndikim të madh për arsye të dukshme, ndërhyrja e NATO-s dhe mbështetja e pavarur për pavarësinë, por asnjëherë nuk u kujdesën në të vërtetë për atë që ndodhi në një periudhë afatgjate.

Ambasadorët e SHBA-ve në Prishtinë shpesh i kanë bindur vendasit se Uashingtoni po bënte thirrje për marrjen e vendimeve. ( Ajo që vendasit nuk arrinin të kuptonin ishte se ambasadorët nuk kishin gjasa të merrnin udhëzime). Paaftësia e BE-së për të marrë drejtimin dhe për ta rregulluar Kosovën është dështimi më i madh.

Mjerisht, vendasit e kanë humbur besimin në gjërat që ofron BE-ja. Ata duan të shohin peshkun e madh në burg, jo në pushtet.

Ngjan që shpresa mund të gënjejë edhe më Gjykatën Speciale. Gjykata ishte një rritje e akuzave për krimet e luftës së UÇK-së dhe sugjerimi i përfshirjes së saj në trafikimin e organeve. Gjykata tani është funskionale dhe në mes të ish-luftëtarëve ekziston paniku që do të mbizotërojë edhe në skenën politike.

Duke pasur parasysh trashëgiminë e gjykimeve të prishura dhe kërcënimin e gjerë të dëshmitarëve në të kaluarën, shumë prej tyre argumentojnë se gjykata është një hap i nevojshëm nëse Kosova do të bëhet ndonjëherë një shtet normal.

Kritikët e tij thonë se po keqtrajtohet një luftë të drejtë çlirimtare që kërkon vetëm të padisë UÇK-në dhe prandaj është përkufizim antishqiptar. Nëse gjykata ka sukses, skena politike Kosovës në agoni është gati të shkaktojë një tronditje të madhe.

Konsensusi analitik për Ballkanin jashtë BE-së është se kërkesa për stabilitet ka marrë përparësi mbi demokracinë.

Një optimist mund të thotë se duke marrë gjeopolitikën drejtë dhe duke normalizuar marrëdhëniet rajonale, dera është e hapur për ndërtimin e demokracisë.

Një pesimist e sheh kapjen e shtetit, korrupsionin masive dhe ikjen e trurit si shumë të vështirë për t’u kthyer. Së fundi, fati i politikës së zgjerimit të BE-së dhe në të vërtetë politika e saj e jashtme varet nga ajo që ndodh në Ballkan.

Dështimi i BE-së në një Kosovë të vogël vë në dyshim të gjithë bllokun poqa sa edhe Brexit./Globe and Mail/Përktheu: Arbesh.info/

Robert Austin është profesor i asociuar në Qendrën për studime evropiane, ruse dhe euroaziatike në Universitetin e Torontos.