2018: Fëmijët që ecin afër një mur i vizatuar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në Rufc i Ri. Të shtunën është dhjetë vjetori i shpalljes së pavarësisë së Kosovës, por korrupsioni dhe një ekonomi e ndenjur i japin popullit të saj pak për të festuar.

Së pari kam ardhur në Kosovë rreth 20 vjet më parë. Në vitin 1999, NATO ndërhyri në anën e luftëtareve shqiptarë kundër forcave të Serbisë së Sllobodan Millosheviçit. Kam ardhur për të mbuluar luftën, transmeton portali arbresh.info.

Ndërsa bombardimet e NATO-s ranë, forcat serbe hapën një fushatë spastrimi etnik që çuan pothuajse një milion shqiptarë kosovarë, kryesisht myslimanë, nga shtëpitë e tyre. Serbia, më së shumti e krishterë ortodoksë, shpejt kapitulloi dhe tërhoqi forcat e saj. Më pas, Kosova kaloi nëntë vjet nën kontrollin e Kombeve të Bashkuara, një mburojë e mbikëqyrur ndërkombëtarisht.

1999: Refugjatët shqiptarë etnikë që lanë pyjet nën Gajre, ku ishin fshehur për tri ditë nga granatimet serbe të fshatrave të tyre.

1999: Vizitorët në shtëpinë e komandantit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës Adem Jashari në përvjetorin e parë të vdekjes së tij. Forcat serbe e vranë atë dhe 57 anëtarët e familjes në një rrethim tre-ditor të kompleksit të tyre në fshatin Prekaz.

1999: Funerali i Dobrivoje Savalic, një civil 42 vjeçar serb i vrarë në  fshatin Velika Hoça.

Dhjetëra vjet më parë më 17 shkurt, rajoni malor, me dalje në det nga më pak se dy milionë vetë shpalli pavarësinë nga Serbia. Megjithatë, pavarësisht nga largimi i problemeve të Kosovës, pavarësia duket se ka sjellë një sërë problemesh të reja, transmeton portali arbresh.info.

Kam vizituar Kosovën shpesh që kur mbërrita për herë të parë në fund të vitit 1998 për një udhëtim dy-javor. U ktheva në shkurt të vitit 1999 dhe u bazova në kryeqytetin e Prishtinës, deri në vitin 2005. Në vitet e fundit, unë zakonisht vizitoj Kosovën të paktën një herë në vit, shpesh më shumë.

Duke e mbuluar konfliktin, unë nuk mund të ndihmoj, por tani të shoh njerëzit dhe peizazhin përmes prizmit të kohës së luftës. Duke ecur nëpër fshatra, më kujtohet pozicioni i pikave të kontrollit, linjat e refugjatëve, njerëzit e zhvendosur që kërkonin sigurinë, shtyllat e tymit të zi nga fshatrat e djegura.

Shumë ka ndryshuar për vendin dhe popullin e saj. Duke u kthyer këtë dimër, unë u godita nga mënyra se si optimizmi i pamëshirshëm i kosovarëve i kishte dhënë zhgënjim. Njerëzit dukeshin të rënduar nga dorëheqja, si dhe zhgënjimi i përhapur në korrupsionin e perceptuar të qeverisë.

1999: Nata e parë e bombardimeve të NATO-s në Prishtinë.

“Betohem për Perëndinë, nëse nuk do të ishte për të gjithë ata që kanë vendosur jetën e tyre për këtë, do të thosha të kthehemi në mënyrën se si ishte më parë”, më tha një njeri. “Ne patëm një jetë më të mirë atëherë; kemi pasur më shumë mundësi “.

Ajo që ai thotë është një herezi e vërtetë në Kosovë, dhe ai nuk donte që emri i tij të përdorej për shkak të frikës se ishte jopatriotike. Frika është ende një fakt i jetës për shumë veta.

2000: Ushtarët amerikanë që kërkojnë zonën shqiptare të veriut të Mitrovicës, transmeton portali arbresh.info.

2000: Mbështetës i ish presidentit Sllobodan Millosheviç të Serbisë, në një zonë serbe të Graçanicës.

2000: Mbështetësit e Partisë Demokratike të Kosovës në një tubim në Gllogofc. Partia u formua pas luftës nga udhëheqësit e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Hashim Thaçi, i cili udhëhoqi partinë për shumë vite, tani është presidenti i vendit.

Vetëm disa ditë para mbërritjes sime, një politikan i moderuar serb, Oliver Ivanoviç, u qëllua dhe u vra në rrugët e Mitrovicës.

Mitrovica mbetet një qytet i ngrirë dhe i ndarë. Frika infuzionon pjesën serbe. Një banor e përshkroi policinë si një lule, për zbukurim, transmeton portali arbresh.info.

Kam fotografuar shumë herë z. Ivanoviq. Ai dikur udhëhoqi një grup paramilitarësh të frikësuar që ruanin ura mbi lumin Ibër, që ndan zonat shqiptare dhe serbe.

2011: Shqiptarët në një karnaval nga lumi Ibër, i cili ndan zonat serbe dhe shqiptare të Mitrovicës.

Në vitin 2003, isha në një takim në të cilin diplomati i Shteteve të Bashkuara, Richard C. Holbrooke, i tha z. Ivanoviq se nëse ai do të mbajë në agjendën e tij të ngushtë, “Do të zgjoheni një ditë dhe do të shikoni në pasqyrë dhe do të kuptoni se vala e historisë ju ka kaluar “.

Ivanoviç më vonë u shndërrua në një politikan më pragmatik. Para vdekjes së tij, ai kishte akuzuar mafianin lokal për kontrollin e qytetit. Shumë banorë besojnë se puna mafioze në emër të kryeqytetit serb, Beograd, dhe spekulojnë se Mitrovica ende mund të ndahet zyrtarisht.

2018: Një poster i politikanit serb Oliver Ivanoviç, i cili u vra në Mitrovicë muajin e kaluar. Frika infuzion pjesën serbe të qytetit, dhe një banor tha se policia ishte zbukurim i thjeshtë.

2018: Nxënësit e shkollave të mesme që vizitojnë kompleksin e minierës së Trepçës jashtë Mitrovicës. I pafinancuar dhe i ndarë në mes të zonave serbe dhe shqiptare, shumica e komplekseve qëndrojnë të braktisura dhe të papërdorura.

Në pjesën tjetër të Kosovës, komunitetet shqiptare dhe serbe bashkëpunojnë më shumë. Por plagët psikikë janë kudo, edhe nëse peizazhi është transformuar nga autostrada shkëlqyese, stacionet e gazit gjigand dhe qendrat tregtare, transmeton portali arbresh.info.

Rruga nga kufiri me Shqipërinë, që kalon nëpër qytetin e Gjakovës dhe në Prizren, është vetë si një mbresë, një kujtesë prekëse e masakrave në kohën e luftës.

Ajo shkon përgjatë kufirit malor dhe është përdorur si pikë kalimi nga ushtaret e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës gjatë luftës. Fshatrat e ndara nga rruga pësuan shumë.

2018: Një fshat pranë qytetit të Lipjanit.

2016: Lutjet e së premtes në Xhaminë Qendrore në Podujevë.

Kam kaluar nëpër Meja, një fshat shqiptar katolik, që ishte vendi i masakrës më të keqe të luftës kur 372 burra dhe djemë u morën nga kolonat e refugjatëve dhe fshatrat e afërta dhe u qëlluan për vdekje në rrug.

Trupat e tyre mbetën të zhdukur në fund të luftës. Shumë prej tyre u gjetën vetëm vite më vonë në një varr masiv në një terren trajnimi për policinë speciale të Serbisë në Batajnica, jashtë Beogradit.

Për shumë vite, vendi i masakrës pranë Mejës ishte shënuar me varre të thjeshta, myslimanë dhe katolikë të përzier së bashku. Tani duket se po krijohet një memorial më i përhershëm. Sarkofagi i mermerit të zi qëndron në rreshtat 18 të thella dhe deri në 25 të gjithë.

E njëjta rrugë shkon në Gjakovë, e cila tani u rindërtua pasi shumë pjesë të qytetit u dogjën, duke përfshirë edhe pazarin e epokës osmane. Pastaj kalon nëpër Xerxe dhe Krushe, fshatra të thyer ku shumica e njerëzve u ekzekutuan, transmeton portali arbresh.info.

Sipas një raporti të vitit 2017 nga Komiteti Ndërkombëtar për Persona të Zhdukur, gjatë luftës u zhdukën 4,500 njerëz – më shumë se 1,600 prej tyre mbeten të zhdukur.

Në Gjakovë kam vizituar dy gra, Nusrete Kumnova dhe Ferdonije Qerkezi. Gjatë luftës, djali i vetëm i znj. Kumnova u mor dhe u zhduk. Zonja Qerkezi humbi burrin dhe katër djem.

Mbetjet e dy fëmijëve të znj. Qerkezit janë gjetur dhe varrosur. Burri i saj dhe dy djemtë e tjerë ende mungojnë.

Për këto gra, koha nuk lëviz. Znj. Qerkezi e ka kthyer shtëpinë e saj në një muze kushtuar kujtesës së tyre.

2018: Ferdonije Qerkezi, burri dhe djemtë e të cilit u rrëmbyen nga policia serbe në 1999. Ajo e ktheu pjesën më të madhe të shtëpisë së saj në një vend të shenjtë për ta.

2005: Një varrim i shqiptarëve etnikë në Gjakovë gjashtë vjet pas vdekjes së tyre. Trupat u gjetën në një varre masive pranë Beogradit, kryeqytetit serb.

Në një dhomë tjetër, rastet e ekranit mbajnë rroba të mbushura me plumb të dy djemve, trupat e të cilëve ajo u gjetën, një kujtim i tmerrshëm se si përfunduan jeta e tyre.

Ajo hedh poshtë pyetjet se si ndihet në lidhje me përvjetorin e pavarësisë së Kosovës me një të thjeshtë, “Pah, mos pyet!”

Ndërkohë që ka zhgënjim të madh me situatën politike dhe ekonomike, ende ekzistojnë fasha optimizmi. Artistic dhe kulturor, Kosova po lulëzon.

Petrit Halilaj ishte një refugjat. Sot ai është një artist i suksesshëm, përvojat e të cilit gjatë kohës së luftës mbushin punën e tij.

Artistët e lindur në Kosovë si Rita Ora, Dua Lipa dhe Era Istrefi janë të rregullt në listat e muzikës ndërkombëtare. Klubet, bare dhe lokalet e muzikës live të Prishtinës – ku ka pak kufij etnikë – lulëzojnë.

Petrit Halilaj, një artist i ri, iu dha një çmim special i jurisë në Bienalen e Venecias vitin e kaluar.

Nëpërmjet një kthese të çuditshme të fatit, e kam fotografuar atë kur ai ishte një refugjat 11 vjeçar i rreshtuar në një pikë të shpërndarjes së ushqimit në Kukës, Shqipëri. Përvojat e tij të kohës së luftës ende mbushin pjesën më të madhe të punës së tij, transmeton portali arbresh.info.

Nëpërmjet një kthese të çuditshme të fatit, e kam fotografuar atë kur ai ishte një refugjat 11 vjeçar i rreshtuar në një pikë të shpërndarjes së ushqimit në Kukës, Shqipëri. Përvojat e tij të kohës së luftës ende mbushin pjesën më të madhe të punës së tij.

2018: Stacioni i skive në Brezovicë, një shembull i bashkëpunimit në rritje midis serbëve etnikë dhe shqiptarëve. Turizmi qëndron në një pjesë të dominuar nga serbët e Kosovës por kryesisht përdoret nga shqiptarët.

Një turmë e natës së së shtunës në klubin e natës Duplex në Prishtinë. Kosova po lulëzon në mënyrë artistike dhe kulturore, dhe klubet, bare dhe lokalet e muzikës live të Prishtinës kanë pak kufij etnikë.

Manastiri Ortodoks Serb të shekullit të 14-të në Graçanicë. NATO kishte pikat e kontrollit në qytet dhe trupat e stacionuara në manastir për vite pas luftës, por marrëdhëniet sot janë shumë më të mira.

Në ditën time të fundit në Kosovë, lajmet thyenin se Kryeministri Ramush Haradinaj ishte refuzuar një vizë për të vizituar Britaninë. Reagimi duket se ishte siklet i përhapur, pasi ai gjithashtu ishte refuzuar kohët e fundit një vizë për Shtetet e Bashkuara.

Që nga shpallja e pavarësisë, Kosova është njohur nga vetëm 111 nga 193 shtetet anëtare të Kombeve të Bashkuara. Çështje thelbësore, Rusia, Kina, Serbia dhe pesë vendet e Bashkimit Evropian nuk e njohin atë.

Pra Kosova mbetet e vetmja vend në Evropë pa liberalizimin e vizave, që do të thotë se është pothuajse e pamundur që njerëzit e saj të udhëtojnë. Ajo gjithashtu ka popullsinë më të re në Evropë, sipas Bankës Botërore – 70 për qind e njerëzve të saj janë nën 35 vjeç, transmeton portali arbresh.info.

“Për sa kohë që ne jemi të mbërthyer në këtë geto, do të kemi probleme,” më tha Arben Berisha, kryetari i klubit të mbështetësve të Arsenalit në Kosovë. “Ne kemi nevojë për të rinjtë tanë për të shkuar jashtë vendit për të studiuar dhe pastaj për të rikthyer ekspertizën e tyre”.

Duke ecur drejt Maqedonisë për të kapur shtëpinë time të fluturimit, mora një nga autostradat e reja që lidh Kosovën me Shqipërinë dhe nuk mund të mos pyesja: Nëse kryeministri vetë nuk mund të udhëtojë, çfarë do të thotë për pjesën tjetër të kosovarëve?

2018: Një tym që fryrë nga një stacion elektrik në Obiliq. Dy termocentralet e Kosovës, të cilat operojnë në thëngjillin e linjitit, nuk sigurojnë energji elektrike të mjaftueshme për nevojat e vendit. Është arritur një marrëveshje për një stacion të ri të energjisë elektrike, por shqetësimet mjedisore po rritet.

Të gjymtë nga paga të ulëta, papunësia, një ekonomi e ndenjur dhe një paaftësi për të udhëtuar, ku ishin të gjitha këto autostrada të ndritshme e të shndritshme që i çonin ata?/Arbresh.info/