Në janarin e vitit 1945, Lufta e Dytë Botërore po i afrohej fundit. Forcat aleate kishin qenë duke e çliruar Evropën e pushtuar Perëndimore qëkur ata zbarkuan në bregun e Atlantikut në qershor të vitit 1944, shkruan DW. Në të njëjtën kohë, Armata e Kuqe po marshonte drejt Berlinit, duke e zmbrapsur Wehramachtin.

Miliona njerëz po largoheshin nga fronti perëndimor. Mes refugjatëve kishte mijëra holandezë, belgë e francezë që ishin burgosur në kohën e luftës në territoret e okupuara gjermane. René Tardi ishte njëri prej tyre.

Më 22 maj të vitit 1940, shoferi francez i tankut ishte zënë rob nga gjermanët në Lorraine dhe ishte burgosur në kampin “Stalag IIB” në Pomerania, që tani është Poloni, përcjell sot Koha Ditore.

Situata politike kishte marrë teposhtëzën më 1945 derisa trupat sovjetike po bënin presion në drejtim të perëndimit. Wehrmacht e shpërbën kampin e të burgosurve duke dërguar të burgosurit në një marsh të gjatë drejt perëndimit. Edhe pse ata ishin të dobishëm për gjermanët si pengje në negociatat me forcat aleate, ishin keqtrajtuar dhe ngacmuar.
René Tardi kishte dokumentuar eksperiencën e tij duke e përmbledhur në një ditar deri në fund të luftës dhe kthimit të tij të mëvonshëm në Francë.

Djali i tij, Jacques Tardi, i lindur më 1946, i ka ripërpunuar këto kujtime duke i kthyer në roman grafik.

Pjesa e parë, që fokusohet në kujtimet e babait të tij, në Hammerstein, Pomerania, ishte publikuar më 2012. Pjesa e dytë përshkruan kohën qysh prej janarit të vitit 1945 deri në kohën e kthimit të tij në Francë në maj. Edhe pse nuk është publikuar ende në anglisht, titulli i librit përkthehet “I, René Tardi, prisoner of war in Stalag IIB: the long march through Germany” (Unë, René Tardi, i burgosur i luftës në Stalag IIB: marshimi i gjatë nëpër Gjermani).

Së paku në Gjermani, ky është një vështrim për fundin e luftës që jo shumë kanë guxuar ta bëjnë. Nuk është version hollywoodian për heronjtë çlirues aleatë, e as rrëfim për gjermanët e kujdesshëm duke i bërë bisht Armatës së Kuqe.

Në muajt e fundit të luftës nuk ka pasur heronj. Të burgosurit francezë të luftës ishin mposhtur pesë vjet më parë nga nazistët. Asokohe ata ishin humbësit e luftës derisa balancimi i pushteteve ndryshoi gjatë muajve vijues kur ish-shtypësit e mposhtur e shfrytëzuan rastin të mbushin vakuumin e pushtetit. E prapë, ata nuk u bënë fitues. Muajt e fundit ishin shënuar me uri, poshtërim dhe pushtet absolut.

Romani grafik i Tardit është një vështrim i pakursyer për muajt e fundit të luftës. Ditari i babait të tij plotësohet herë pas here me komentet e artistit. Ai madje ka vizatuar një figurë të vetën si djalosh i vogël në romanin grafik. Djaloshi flet me të atin, duke i bërë pyetje. Në këtë mënyrë i riu Tardi shton informata për bombardimet ajrore, frontet lindore e perëndimore, çlirimin e kampeve të përqendrimit dhe vetëvrasjen e lidershipit nazist.

Fjalimi i tij prek edhe fatkeqësinë detare të anijes “Wilhem Gustloff”, që po bartte gjermanët të cilët kishin ikur nga ushtarët rusë: bombardimin e Dresdenit nga forcat aleate dhe marshet e vdekjes nga kampet e përqendrimit. Asgjë nuk është e zbukuruar në këto pamje të qarta, “të pista” të kombinuara edhe me fjalë të tilla.

Romani grafik është i kompozuar thuajse krejtësisht bardhë e zi – deri në kohën kur pozitat e pushtetit ndryshojnë, meqë Gjermania humb luftën. Në atë moment, shpërthen lufta mes të burgosurve të luftës, duke kulmuar me ngjarjet kur rojat e shfrenuara të burgut i varin ata nëpër pemë.

Ngjyra shtohet vetëm në imazhet e faqeve të fundit, kur René Tardi rikthehet tek gruaja e tij në Francë në përpjekje për të rivendosur normalitetin./DW