Në mes të një vale të pafundme nxehtësie, Greqia po feston 50-vjetorin e rivendosjes së demokracisë: me akte shtetërore, ekspozita, koncerte dhe me një monedhë përkujtimore dy euro.

Ka gëzim sepse demokracia është dëshmuar elastike për kaq shumë kohë për herë të parë në historinë moderne të vendit. Por ka edhe mendim, sepse vendosja e demokracisë në vitin 1974 u bazua në një tragjedi që është ende në vazhdim. Rënia e juntës ushtarake është e lidhur ngushtë me ndarjen e Qipros.

Rishikimi: Më 15 korrik 1974, kolonelët e Athinës, të cilët kishin marrë pushtetin në vitin 1967, organizuan një grusht shteti kundër qeverisë legale të presidentit qipriot, Kryepeshkopit Makarios III. Turqia kishte frikë se Greqia donte të zgjeronte sundimin e saj mbi Qipron dhe dërgoi trupa në ishull. Ushtarakët grekë nuk i përballuan dot. Që atëherë, një pjesë e Qipros është pushtuar nga ushtria turke dhe Nikosia është kryeqyteti i fundit i ndarë në Evropë.

Dështimi ushtarak në Qipro çoi në kolapsin e juntës në Greqi. Pjesë të marinës kritike ndaj regjimit rrëzuan sundimtarin Dimitrios Ioannidis. Më 23 korrik 1974, kolonelët ia dorëzuan pushtetin një qeverie civile. Një ditë më vonë, më 24 korrik, ish-kryeministri Konstantin Karamanlis u kthye nga mërgimi në Francë dhe pak më vonë prezantoi kabinetin e tij të ri. Nga internimi në atdhe u kthyen edhe figura të njohura kulturore si Mikis Theodorakis dhe Melina Mercouri.

Sigurisht që ka pasur edhe më parë rezistencë ndaj diktaturës. Kulmi i revoltave ishte kryengritja e studentëve në Politeknikumin e Athinës, e cila u shtyp përgjakshëm nga diktatura ushtarake më 17 nëntor 1973. Mijëra grekë lanë atdheun e tyre dhe shkuan në mërgim. Redaksia greke e Deutsche Welle u bë zëdhënësi i rezistencës kundër juntës. Por shkas për rënien e diktaturës ishin ngjarjet në Qipro.

Këto ditë Greqia po kujton fundin e diktaturës dhe po shikon me krenari 50 vitet e demokracisë. Për javë të tëra, politikanë, juristë, historianë, politologë, artistë dhe gazetarë kanë paraqitur pikëpamjet e tyre mbi sukseset dhe dështimet e vendit gjatë pesë dekadave të fundit. Njerëzit ende flasin për “Metapolitefsin”, periudhën e transformimit, sikur të mos ishin ende të sigurt se demokracia do të zgjaste.

Por republika e tretë greke është e qëndrueshme dhe e mbrojtshme, pavarësisht krizave të shumta politike dhe ekonomike. Ushtria përfundimisht u largua nga politika. Mbreti ishte rrëzuar tashmë nga junta në dhjetor 1967 dhe nuk u kthye. Rezistenca ndaj pushtimit gjerman gjatë epokës naziste u njoh nga shteti dhe partia komuniste u legalizua. Shumica e plagëve të luftës civile të viteve 1944-1949 janë kapërcyer. Dhe parlamentarizmi gjithashtu ka funksionuar pak a shumë mirë për 50 vjet.

Ndryshimet e qeverive janë tashmë pjesë e jetës së përditshme në Republikën e tretë Greke. Kjo u bë e qartë për herë të parë në vitin 1981, kur socialistët e PASOK-ut fituan zgjedhjet dhe konservatorët e Demokracisë së Re (ND) pranuan humbjen e tyre.

Edhe pas falimentimit të vendit në vitin 2010, demokracia mbeti e qëndrueshme. Për herë të parë, vendi u qeveris nga një koalicion i madh i armiqve të dikurshëm ND dhe PASOK, dhe kur kjo qeveri nuk arriti të përballonte krizën e borxhit dhe krizën ekonomike, e majta radikale e SYRIZA erdhi në pushtet në 2015 – në një koalicion me populistët e djathtë.

Pasi kriza u tejkalua përfundimisht me shumë përpjekje, shumë viktima dhe ndihmë masive nga BE-ja, grekët vendosën të votojnë sërish për konservatorët.

Angazhim i qartë ndaj Perëndimit

Republika moderne greke ka zgjedhur t’i përkasë Perëndimit. Vendi është anëtar i NATO-s që nga viti 1952. Në vitin 1981 u bë anëtare e Komunitetit Evropian, ndërsa në vitin 2001 anëtare e Eurozonës. Edhe gjatë krizës financiare 2009-2019 dhe pavarësisht disa kërcënimeve nga politikanët evropianë, Greqia mbeti në BE.

Vendi u konsolidua edhe brenda. Ajo mori një sistem publik arsimor dhe shëndetësor të hapur për të gjithë, dhe ligj shumë progresiv të familjes në fillim të viteve 1980: të drejta të barabarta për burrat dhe gratë (të paktën në teori), madje edhe abortet legale. Së fundmi (15 shkurt 2024) u miratua një ligj për futjen e “martesave të homoseksualëve”. Greqia është vendi i parë i krishterë ortodoks që legalizon martesat e të njëjtit seks.

“Shtëpia, Feja, Familja”

Por qeveritë greke rrallë ishin në gjendje (dhe rrallë donin) të miratonin ligje kundër vullnetit të Kishës. Motoja e juntës ushtarake, “Atdheu, Feja, Familja”, është ende e ankoruar në mendjen e një pjese të popullsisë. Gjatë krizës ekonomike, në skenën politike u shfaq për herë të parë pas diktaturës një ekstremist i djathtë militant. Partia e ndarë neo-naziste Agimi i Artë hyri në parlament në vitin 2012 dhe u zgjodh në mënyrë të përsëritur derisa disa nga anëtarët e saj u dënuan si vrasës në vitin 2020 dhe partia u ndalua si një organizatë kriminale.

Një çështje e cilësisë

Por pavarësisht të gjitha arritjeve, grekët nuk janë të kënaqur me cilësinë e demokracisë së tyre. Sipas një sondazhi (për Institutin Eteron), 82.2 për qind besojnë se nuk ka formë më të mirë të qeverisjes se demokracia. Por rreth 70 për qind janë të pakënaqur me mënyrën se si funksionon demokracia në Greqi.

Vetëm 34 përqind u besojnë autoriteteve, 31.4 përqind i besojnë qeverisë dhe 29.4 përqind i besojnë gjyqësorit të vendit. Parlamenti ka mbështetjen e vetëm 25.9 përqind të të anketuarve. Ka mosbesim të madh te partitë, të cilave u besojnë vetëm 13.6 përqind e popullsisë. Vetëm media, e cila gëzon 6.5 përqind miratim, del më keq.

Qytetarët ankohen se vendimet e qeverisë ndikohen nga interesat e të fuqishmëve dhe të pasurve dhe se partitë nuk luftojnë për interesin publik. Ata janë të indinjuar nga korrupsioni dhe mungesa e llogaridhënies së partive dhe politikanëve. Dhe ata janë pesimistë për të ardhmen: më shumë se gjysma janë të mendimit se brezi aktual jeton më keq se prindërit e tyre dhe dy të tretat supozojnë se brezi i ardhshëm do të ketë një jetë edhe më të keqe./dw