Konflikti izraelito-palestinez i cili ka marrë dhjetëra mijëra jetë dhe ka zhvendosur miliona njerëz i ka rrënjët në një akt kolonial të kryer më shumë se një shekull më parë.

Me Izraelin që i shpalli luftë Rripit të Gazës pas një sulmi të paprecedentë nga grupi i armatosur palestinez Hamas të shtunën, sytë e botës janë sërish të përqendruar në atë që mund të vijë më pas.

Luftëtarët e Hamasit kanë vrarë më shumë se 1400 izraelitë në sulme në disa qytete në jug të Izraelit që nga nisja e konfliktit më 7 tetor.,

Si kundërpërgjigje, Izraeli ka nisur një fushatë bombardimi në Rripin e Gazës, duke vrarë më shumë se 3400 palestinezë.

Ajo ka mobilizuar trupa përgjatë kufirit të Gazës, me sa duket në përgatitje për një sulm tokësor.

Dhe të hënën, ajo njoftoi një “bllokadë totale” të Rripit të Gazës, duke ndaluar furnizimin me ushqime, karburant dhe mallra të tjera thelbësore për enklavën tashmë të rrethuar në një akt që sipas ligjit ndërkombëtar përbën një krim lufte.

Por ajo që shpaloset në ditët dhe javët në vijim ka farën e saj në histori.

Për dekada me radhë, media perëndimore, akademikë, ekspertë ushtarakë dhe liderë botërorë e kanë përshkruar konfliktin izraelito-palestinez si të pazgjidhshëm, të ndërlikuar dhe të bllokuar.

Këtu është një udhëzues i thjeshtë për të zbërthyer një nga konfliktet më të gjata në botë:

Çfarë ishte Deklarata Balfour?

Më shumë se 100 vjet më parë, më 2 nëntor 1917, sekretari i atëhershëm i Jashtëm i Britanisë, Arthur Balfour, shkroi një letër që i drejtohej Lionel Walter Rothschild, një personazh i komunitetit hebre britanik. Letra ishte e shkurtër, vetëm 67 fjalë, por përmbajtja e saj kishte një efekt sizmik në Palestinë që ndihet edhe sot e kësaj dite.

Ajo e angazhoi qeverinë britanike për “krijimin në Palestinë të një shtëpie kombëtare për popullin hebre” dhe për të lehtësuar “arritjen e këtij objektivi”.

Letra njihet si Deklarata e Balfourit. Në thelb, një fuqi evropiane i premtoi lëvizjes sioniste një vend ku vendasit arabë palestinezë përbënin më shumë se 90 për qind të popullsisë.

Një Mandat Britanik u krijua në 1923 dhe zgjati deri në 1948. Gjatë asaj periudhe, britanikët lehtësuan imigracionin masiv hebre, shumë nga banorët e rinj po iknin nga nazizmi në Evropë, dhe ata gjithashtu u përballën me protesta dhe greva. Palestinezët ishin të alarmuar nga ndryshimi i demografisë së vendit të tyre dhe konfiskimi britanik i tokave të tyre për t’u dorëzuar kolonëve hebrenj.

Çfarë ndodhi gjatë viteve 1930?

Tensionet e përshkallëzuara përfundimisht çuan në Revoltën Arabe, e cila zgjati nga 1936 deri në 1939.

Në prill 1936, Komiteti Kombëtar Arab i sapoformuar u bëri thirrje palestinezëve të fillonin një grevë të përgjithshme, të ndalonin pagesat e taksave dhe të bojkotonin produktet hebraike për të protestuar ndaj kolonializmit britanik dhe imigrimit në rritje hebre.

Greva gjashtëmujore u shtyp brutalisht nga britanikët, të cilët nisën një fushatë arrestimi masiv dhe kryen prishje ndëshkuese të shtëpive, një praktikë që Izraeli vazhdon ta zbatojë sot kundër palestinezëve.

Faza e dytë e revoltës filloi në fund të vitit 1937 dhe u drejtua nga lëvizja e rezistencës fshatare palestineze, e cila synonte forcat britanike dhe kolonializmin.

Në gjysmën e dytë të vitit 1939, Britania kishte grumbulluar 30,000 trupa në Palestinë. Fshatrat u bombarduan nga ajri, u vendosën shtetrrethime, u shkatërruan shtëpitë dhe ndalimet administrative dhe vrasjet ishin të përhapura.

Së bashku, britanikët bashkëpunuan me komunitetin e kolonëve hebrenj dhe formuan grupe të armatosura dhe një “forcë kundër kryengritjes” të udhëhequr nga britanikët e quajtur “Skuadrat e Natës Speciale.”

Brenda Yishuv, komuniteti i kolonëve parashtetëror, armët u importuan fshehurazi dhe u krijuan fabrika armësh për të zgjeruar Haganah, paraushtarakët hebrenj që më vonë u bënë thelbi i ushtrisë izraelite.

Në ato tre vjet revoltë, 5000 palestinezë u vranë, 15000 deri në 20000 u plagosën dhe 5600 u burgosën.

Cili ishte plani i ndarjes së OKB-së?

Deri në vitin 1947, popullsia hebreje ishte rritur në 33 përqind të Palestinës, por ata zotëronin vetëm 6 përqind të tokës.

Kombet e Bashkuara miratuan Rezolutën 181, e cila kërkonte ndarjen e Palestinës në shtete arabe dhe hebreje.

Palestinezët e hodhën poshtë planin sepse ai ndau rreth 55 për qind të Palestinës për shtetin hebre, duke përfshirë pjesën më të madhe të rajonit pjellor bregdetar.

Në atë kohë, palestinezët zotëronin 94 për qind të Palestinës historike dhe përbënin 67 për qind të popullsisë së saj.

Nakba e vitit 1948, ose spastrimi etnik i Palestinës

Edhe para se të skadonte mandati britanik më 14 maj 1948, paraushtarakët sionistë po ndërmerrnin tashmë një operacion ushtarak për të shkatërruar qytetet dhe fshatrat palestineze për të zgjeruar kufijtë e shtetit sionist që do të lindte.

Në prill të vitit 1948, më shumë se 100 burra, gra dhe fëmijë palestinezë u vranë në fshatin Deir Yassin në periferi të Jeruzalemit.

Kjo vendosi tonin për pjesën tjetër të operacionit, dhe nga viti 1947 deri në vitin 1949, më shumë se 500 fshatra, qytete dhe venbanime palestineze u shkatërruan në atë që palestinezët i referohen si Nakba, ose “katastrofë” në arabisht.

Rreth 15,000 palestinezë u vranë.

Lëvizja sioniste pushtoi 78 për qind të Palestinës historike. Pjesa e mbetur prej 22 përqind u nda në ato që tani janë Bregu Perëndimor i pushtuar dhe Rripi i Gazës i rrethuar.

Rreth 750,000 palestinezë u detyruan të largoheshin nga shtëpitë e tyre.

Sot pasardhësit e tyre jetojnë si gjashtë milionë refugjatë në 58 kampe të mjera në të gjithë Palestinën dhe në vendet fqinje të Libanit, Sirisë, Jordanisë dhe Egjiptit.

Më 15 maj 1948, Izraeli shpalli themelimin e tij.

Të nesërmen, lufta e parë arabo-izraelite filloi dhe luftimet përfunduan në janar 1949 pas një armëpushimi midis Izraelit dhe Egjiptit, Libanit, Jordanisë dhe Sirisë.

Në dhjetor 1948, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së miratoi Rezolutën 194, e cila bën thirrje për të drejtën e kthimit për refugjatët palestinezë.

Vitet pas Nakbes

Të paktën 150,000 palestinezë mbetën në shtetin e sapokrijuar të Izraelit dhe jetuan nën një okupim ushtarak të kontrolluar fort për gati 20 vjet përpara se t’u jepej përfundimisht shtetësia izraelite.

Egjipti mori Rripin e Gazës dhe në vitin 1950, Jordania filloi sundimin e saj administrativ mbi Bregun Perëndimor.

Në vitin 1964 u formua Organizata për Çlirimin e Palestinës (PLO) dhe një vit më vonë u themelua partia politike Fatah.

Naksa, ose Lufta Gjashtë Ditore dhe vendbanimet

Më 5 qershor 1967, Izraeli pushtoi pjesën tjetër të Palestinës historike, duke përfshirë Rripin e Gazës, Bregun Perëndimor, Jerusalemin Lindor, Lartësitë Siriane të Golanit dhe Gadishullin Egjiptian të Sinait gjatë Luftës Gjashtë Ditore kundër një koalicioni të ushtrive arabe.

Për disa palestinezë, kjo çoi në një zhvendosje të dytë të detyruar, ose Naksa, që do të thotë “pengesë” në arabisht.

Në dhjetor 1967 u formua Fronti Popullor Marksist-Leninist për Çlirimin e Palestinës. Gjatë dekadës së ardhshme, një seri sulmesh dhe rrëmbimesh avionësh nga grupet e majta tërhoqën vëmendjen e botës ndaj gjendjes së vështirë të palestinezëve.

Ndërtimi i vendbanimeve filloi në Bregun Perëndimor të pushtuar dhe Rripin e Gazës. U krijua një sistem me dy nivele me kolonë hebrenj që u jepte të gjitha të drejtat dhe privilegjet për të qenë qytetarë izraelitë, ndërsa palestinezët duhej të jetonin nën një okupim ushtarak që i diskriminonte dhe ndalonte çdo formë të shprehjes politike ose qytetare.

Intifada e parë 1987-1993

Intifada e parë palestineze shpërtheu në Rripin e Gazës në dhjetor 1987 pasi katër palestinezë u vranë kur një kamion izraelit u përplas me dy furgona që transportonin punëtorë palestinezë.

Protestat u përhapën me shpejtësi në Bregun Perëndimor me të rinj palestinezë që gjuanin me gurë tanket dhe ushtarët e ushtrisë izraelite.

Ajo çoi gjithashtu në krijimin e lëvizjes Hamas, një degë e Vëllazërisë Myslimane që u angazhua në rezistencë të armatosur kundër pushtimit izraelit.

Përgjigja e ashpër e ushtrisë izraelite u përmblodh nga politika “Thyej kockat e tyre” e mbrojtur nga ministri i atëhershëm i Mbrojtjes, Yitzhak Rabin. Ai përfshinte vrasje, mbyllje universitetesh, dëbime të aktivistëve dhe shkatërrim të shtëpive.

Intifada u krye kryesisht nga të rinjtë dhe u drejtua nga Udhëheqja Kombëtare e Unifikuar e Kryengritjes, një koalicion i fraksioneve politike palestineze të angazhuar për t’i dhënë fund pushtimit izraelit dhe për të vendosur pavarësinë palestineze.

Në vitin 1988, Liga Arabe e njohu PLO si përfaqësuesin e vetëm të popullit palestinez.

Intifada u karakterizua nga mobilizime popullore, protesta masive, mosbindje civile, greva të mirëorganizuara dhe kooperativa komunale.

Sipas organizatës izraelite të të drejtave të njeriut B’Tselem, 1070 palestinezë u vranë nga forcat izraelite gjatë Intifadës, duke përfshirë 237 fëmijë. Më shumë se 175,000 palestinezë u arrestuan.

Intifada gjithashtu nxiti komunitetin ndërkombëtar të kërkonte një zgjidhje për konfliktin.

Vitet e Oslos dhe Autoriteti Palestinez

Intifada përfundoi me nënshkrimin e Marrëveshjes së Oslos në 1993 dhe formimin e Autoritetit Palestinez (PA), një qeveri e përkohshme që iu dha vetëqeverisje e kufizuar në xhepat e Bregut Perëndimor të pushtuar dhe Rripit të Gazës.

PLO e njohu Izraelin në bazë të një zgjidhjeje me dy shtete dhe në mënyrë efektive nënshkroi marrëveshje që i jepnin Izraelit kontrollin e 60 për qind të Bregut Perëndimor, dhe shumë nga burimet tokësore dhe ujore të territorit.

AP-ja duhej t’i hapte rrugë qeverisë së parë të zgjedhur palestineze që do të drejtonte një shtet të pavarur në Bregun Perëndimor dhe Rripin e Gazës me kryeqytet Jerusalemin Lindor, por kjo nuk ka ndodhur kurrë.

Kritikët e AP e shohin atë si një nënkontraktor të korruptuar të pushtimit izraelit që bashkëpunon ngushtë me ushtrinë izraelite në shtypjen e disidencës dhe aktivizmit politik kundër Izraelit.

Në vitin 1995, Izraeli ndërtoi një gardh elektronik dhe një mur betoni rreth Rripit të Gazës, duke prishur ndërveprimet midis territoreve të ndara palestineze.

Intifada e dytë

Intifada e dytë filloi më 28 shtator 2000, kur lideri i opozitës Likud, Ariel Sharon bëri një vizitë provokuese në kompleksin e Xhamisë Al-Aksa me mijëra forca sigurie të dislokuara në dhe rreth qytetit të vjetër të Jeruzalemit.

Përleshjet midis protestuesve palestinezë dhe forcave izraelite vranë pesë palestinezë dhe plagosën 200 gjatë dy ditëve.

Incidenti shkaktoi një kryengritje të gjerë të armatosur. Gjatë Intifadës, Izraeli shkaktoi dëme të paprecedentë në ekonominë dhe infrastrukturën palestineze.

Izraeli ripushtoi zonat e qeverisura nga Autoriteti Palestinez dhe filloi ndërtimin e një muri ndarës që së bashku me ndërtimin e shfrenuar të vendbanimeve, shkatërroi jetesën dhe komunitetet palestineze.

Vendbanimet janë të paligjshme sipas ligjit ndërkombëtar, por me kalimin e viteve, qindra mijëra kolonë hebrenj janë zhvendosur në kolonitë e ndërtuara në tokën e vjedhur palestineze. Hapësira për palestinezët po zvogëlohet ndërsa rrugët dhe infrastruktura vetëm për kolonët copëtojnë Bregun Perëndimor të pushtuar.

Në kohën kur u nënshkrua Marrëveshja e Oslos, pak më shumë se 110,000 kolonë hebrenj jetonin në Bregun Perëndimor, duke përfshirë Jeruzalemin Lindor. Sot, shifra është më shumë se 700,000 që jetojnë në më shumë se 100,000 hektarë (390 milje katrorë) tokë të shpronësuar nga palestinezët.

Ndarja palestineze dhe bllokada e Gazës

Udhëheqësi i PLO, Yasser Arafat, vdiq në vitin 2004, dhe një vit më vonë, Intifada e dytë përfundoi, vendbanimet izraelite në Rripin e Gazës u çmontuan dhe ushtarët izraelitë dhe 9,000 kolonë u larguan nga enklava.

Një vit më vonë, palestinezët votuan në zgjedhjet e përgjithshme për herë të parë.

Hamasi fitoi shumicën. Megjithatë, shpërtheu një luftë civile Fatah-Hamas, e cila zgjati për muaj të tërë, duke rezultuar në vdekjen e qindra palestinezëve.

Hamasi e dëboi Fatahun nga Rripi i Gazës dhe Fatah, partia kryesore e Autoritetit Palestinez, rifilloi kontrollin e pjesëve të Bregut Perëndimor.

Në qershor 2007, Izraeli vendosi një bllokadë tokësore, ajrore dhe detare në Rripin e Gazës, duke akuzuar Hamasin për “terrorizëm”.

Luftërat në Rripin e Gazës

Izraeli ka nisur katër sulme të zgjatura ushtarake në Gaza: në 2008, 2012, 2014 dhe 2021. Mijëra palestinezë janë vrarë, duke përfshirë shumë fëmijë, dhe dhjetëra mijëra shtëpi, shkolla dhe ndërtesa zyrash janë shkatërruar.

Rindërtimi ka qenë pothuajse i pamundur, sepse rrethimi pengon materialet e ndërtimit, si çeliku dhe çimentoja, të arrijnë në Gaza.

Sulmi i vitit 2008 përfshinte përdorimin e armëve të ndaluara ndërkombëtarisht, si gazi fosfor.

Në vitin 2014, në një hark kohor prej 50 ditësh, Izraeli vrau më shumë se 2,100 palestinezë, duke përfshirë 1,462 civilë dhe afër 500 fëmijë.

Gjatë sulmit, të quajtur Operacioni “Buza Mbrojtëse” nga izraelitët, rreth 11,000 palestinezë u plagosën, 20,000 shtëpi u shkatërruan dhe gjysmë milioni njerëz u zhvendosën./euronews