Për dekada me rradhë, imazhi i tij ka dominuar peizazhin e Turqisë, sytë e tij të akullt blu, të cilët shfaqeshin në muret e çdo shkolle, spitali dhe institucioni qeveritar.

Edhe lagjet më të ftohta kanë bërë homazhe tek ky njeri, me monumente të mëdha bronzi që lavdërojnë secilën nga fitoret e tij ushtarake.

Por tani, gati 80 vjet pas vdekjes së tij, trashëgimia e Mustafa Kemal Ataturkut, burrështetas i cili e zhvendosi Turqinë nga një komb kryesisht islamik në një shtet laik modern, është ringjallur, duke shkaktuar polemika të mëdha mbi rolin e fesë myslimane në botën demokratike.

Për shumë turq, arritjet e tij si themelues i Republikës Turke në vitin 1923 nga rrënojat e Perandorisë Osmane janë të shenjta, vitet e historisë së sanifikuar, duke e bërë atë një mit që turqit mund të krenohen.

Sener Eruygur, një ish-komandant i Përgjithshëm i Forcave të Xhandarmërisë Turke, e ka quajtur atë “çimentoja e kombit turk, i cili i siguroi turqëve shpresë në një kohë të dëshpëruar”.

Një ish-gjeneral i ushtrisë, Ataturku la shenjën e tij në ushtri pas refuzimit të pushtimit të aleatëve të Dardaneleve dhe më vonë i rezistoi ushtrive greke, franceze dhe italiane.

Pas rënies së Perandorisë Osmane, ai udhëhoqi Luftën e Pavarësisë Turke, e cila mundi fuqitë europiane që shpresonin të pushtonin perandorinë e shkatërruar.

Duke fajësuar vdekjen e perandorisë pjesërisht në udhëheqjen e tij fetare, Ataturku nxiti nacionalizmin dhe traditat e lashta turke në shtetin e tij të ri, në kurriz të Islamit.

Republika e tij do të shfaqte një ndërprerje të pastër nga e kaluara e tij osmane, duke zëvendësuar kalifatin me laicizëm dhe duke u larguar nga territoret arabe të perandorisë në favor të Europës.

Duke shpresuar se nacionalizmi do të kapërcejë idenë e një umeti islamik ose të një komuniteti musliman global, reformat e tij – të njohura si Kemalizmi – ndryshuan pothuajse çdo aspekt të jetës turke për tetë dekadat e ardhshme.

Ai nxiti për të drejtën e grave për të votuar, ndaloi fezin osman në favor të kapeleve të stilit europian, nxorri jashtë ligjin për thirrjet e lutjeve myslimane në gjuhën arabe.

“Afro 80 vjet pas vdekjes së tij, ai vazhdon të mbetet figura e Turqisë moderne”, thotë Arslan Bulut, gazetar që punon në një gazetë opozitare në Turqi.

“Për shumë turq, Ataturku dhe idetë e tij janë arteriet e republikës. Partia Popullore Republikane, përmend në mënyrë të përsëritur emrin dhe trashëgiminë e tij në gjurmët e fushatës, sepse ata ndjejnë se trashëgimia e tij është nën sulm”, tha ai.

Deri në vitin 2002, kur partia AK-së fetarisht konservatore përfshinte pushtetin, trashëgimia e Ataturkut u debatua thellë në qarqet politike, një diskutim që po vazhdon në Turqinë e sotme.

Për disa, reformat e Ataturkut ishin problematike.

Sistemi politik dhe ligjor që ai la pas vdekjes së tij, i pengoi muslimanët të ushtronin ndonjë ndikim të rëndësishëm në çështjet e përkohshme, me ligje që heshtnin politikanët pro-islamikë.

Që kur erdhi në fuqi, para 16 vitesh, Presidenti Recep Tayyip Erdogan dhe Partia e tij kanë akuzuar vazhdimisht për përpjekje për të zëvendësuar Ataturkun si udhëheqësin më të respektuar të vendit duke theksuar trashëgiminë otomane dhe islamike të Turqisë mbi historinë e saj laike.

Erdogan, i cili njihet që e ka përdorur rrallë emrin e Ataturkut, ka goditur partinë e majtë dhe sekulariste, duke thënë se ai nuk do të lejojë që trashëgimia e Ataturkut të monopolizohet.

Në ditët që shënuan 79 vjetorin e vdekjes së Ataturkut, Erdogan tha: “Kombi ynë ka një respekt të përjetshëm për Mustafën.Ne e dimë shumë mirë se kombi ynë nuk ka vështirësi me Ataturkun, i cili vetë i dha atij këtë mbiemër. Pra, pse u bë një debat mbi këtë temë?  Përgjigjja është se ato qarqe që favorizojnë grushtet, sistemet e kujdestarisë dhe që janë armiqësore ndaj vlerave të këtij kombi, janë përpjekur të fshihen nën maskën e Ataturkizmit [termi që zakonisht përdoret në Turqi për Kemalizmin].”

Yasar Yakis, një anëtar themelues i Partisë AK, i tha Al Jazeera se që nga përpjekja e dështuar për grusht shtet në vitin 2016, qeveria nuk e pa më Ataturk si një figurë ndarëse, por si një simbol i unitetit.

“Zemra e Partisë AK përbëhet nga myslimanë të cilët do të donin të shihnin një vend më praktikues dhe më religjioz. Ata janë kundër kemalizmit dhe sekularizmit agresiv që sulmuan islamin dhe e dëbuan atë nga jeta publike, jo Ataturku në vetvete”, tha ai.

Portreti i Ataturkut u var në selinë  e Partisë AK, diçka që do të kishte qenë e pamendueshme vite më parë, tha ai.

Ndërsa qeveria dhe AK Partia mohojnë se ata kanë një axhendë të fshehtë, të dy kanë zhdukur disa nga politikat anti-islamike të Ataturkut me akte të tilla si rivendosja e shamisë së kokës për gratë dhe kufizimi i shitjeve të alkoolit.

Erdogan ka ringjallur sistemin arsimor Imam Hatip, duke pompuar miliarda dollarë në shkollat fetare.

Në Gjermani, Erdogan pati se deklaruar se ne jemi “myslimanë demokratë”.

Kohët e fundit, thotë ai, Ataturku është bërë më pak simbol i nderuar i një identiteti të përbashkët midis turqve sesa një qëndrim për një opozitë sekulare të ngritur dhe jashtë kontaktit./Al Jazeera/Përktheu: Arbresh.info/